نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری عرفان اسلامی و اندیشه‌های امام خمینی(س)، پژوهشکدۀ امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

چکیده

لاهیجی از عارفان بزرگ ایرانی و سلسلۀ نوربخشیه، در شرحی که بر گلشن راز شبستری نگاشته، از مکاشفات عرفانی خویش سخن گفته است. مکاشفات عرفانی به‌عنوان تجارب خاص عارفان در تبیین نگاه عرفانی و عوامل موثر در گزارش این تجربه‌ها و احساس‌هایی که عارف از سر گذرانده، پیوسته مورد توجه پژوهشگران فلسفۀ عرفان بوده است. از دیگر جنبه‌های مهم در بررسی تجارب عرفانی تأثیرات بافت و زمینۀ فرهنگی و تعالیمی است که عارف با آنها پیوسته در ارتباط بوده است. براین‌اساس، نوشتار حاضر باتوجه به این پرسش که «عناصر و اجزای تجارب عرفانی لاهیجی چه چیزهایی هستند و شیخ تا چه اندازه متأثر از تعالیم پیشینی و بافت فرهنگی خود بوده است؟»، با روش توصیفی و تحلیلی به بررسی اجزا و عناصر مکاشفات شیخ پرداخته است. براساس سه نظریۀ غالب در فلسفۀ عرفان، گزارش‌های لاهیجی را می‌توان در تأیید نگاه بینابینی تعریف کرد. همچنین، افزون بر نظریات و مدل‌هایی که محققان دربارۀ تجربۀ احساس‌های سه‌گانه (موجود یگانه، یگانگی موجودات ویگانگی با موجودات) ارائه کرده‌اند، احساس یگانگی با موجود یگانه نیز گزارش شده است که می‌تواند حالت چهارمی در این مدل فرض گردد. شیخ در توصیف تجارب خود حالاتی را از سر گذرانده که طی آنها پس از درک حضور خداوند و تجلیات ذاتی او، احساس یگانگی با خداوند کرده و به تجربۀ آگاهی محض رسیده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigation and Analysis of Mystical Experiences of Shams al-Din Mohammad Lahiji in Mafatih al-I’jaz fi Sharh-i Gulshan-i Raz

نویسندگان [English]

  • Abbas Rajabi Gavandareh 1
  • Hadi Vakili 2

1 PhD in Islamic Mysticism and Imam Khomeini's Thoughts, Imam Khomeini and Islamic Revolution Research Institute, Tehran, Iran

2 Associate Professor, Research Institute of Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran

چکیده [English]

Lahiji, one of the great Iranian mystics of Noorbakhshia lineage, has spoken about his mystical revelations in the commentary that he wrote on Shabestari’s Gulshan-i Raz. Mystical revelations, as the specific experiences of mystics in explaining the mystical view and effective factors in reporting these experiences and the feelings experienced by the mystic, have continuously been the focus of attention of the researchers of philosophy of mysticism. Another important aspect in the investigation of mystical experiences is the influence of the cultural and educational context with which the mystic has been in contact. In view of that, in the present study, the researchers analyzed the components and elements of Sheikh's revelations using a descriptive and analytical method. The questions addressed were: “What are the elements and components of Lahiji's mystical experiences? And to what extent was Sheikh influenced by his previous teachings and cultural context?” According to the three dominant theories in the philosophy of mysticism, Lahiji's reports can be seen corroborating the intermediary view. Also, in addition to the theories and models the researchers have proposed regarding the experience of triple feelings (single being, oneness of beings, and oneness with beings), the feeling of oneness with a single being has been reported, which can be assumed as the fourth state in this model. In describing his experiences, Sheikh went through states in which upon perceiving God's presence and His inherent manifestations, he felt oneness with God and reached the experience of pure consciousness.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Lahiji
  • Mystical experiences
  • Elements of experience
  • Previous teachings
قرآن کریم
 اِستیس، والتر ترنس(1392). عرفان و فلسفه، ترجمه بهاء‌الدین خرمشاهی، تهران: سروش.
 ابن‌عربی، محی الدین (بی‌تا). الفتوحات المکیۀ، (4جلدی)، بیروت: دارالصادر.
بقلی شیرازی، روزبهان (1366). عبهر العاشقین، تصحیح هانری کربن و محمد معین، تهران: منوچهری.
پشت‌دار، علی‌محمد و عباسپور خرمالو، محمدرضا (1389). «واقعات (مکاشفات) لاهیجی در شرح گلشن راز»، فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، سال6، شمارۀ 19، صص 29-56.
پورجوادی، نصرالله (1375). رؤیت ماه در آسمان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
پورجوادی، نصرالله (1395). عهد الست، تهران: فرهنگ معاصر.
جعفری، محمدعیسی (1396). «چیستی و ویژگی‌های تجربه عرفانی اسلامی»، فصلنامۀ مطالعات معنوی، سال 6، شمارۀ 24، صص 115-145.
جعفری لنگرودی، ملیحه و ذاکری، احمد (1393). «نور سیاه در عرفان از دیدگاه اسیری لاهیجی»، مطالعات عرفانی، سال11، شمارۀ41، صص 197-213.
جیمز، ویلیام (1389). تجربه دینی: اصل و منشأ دین، ترجمۀ مالک حسینی، تهران: هرمس.
سلمی، عبدالرحمن (1369). مجموعه آثار سلمی: ج2:رسالۀ الملامتیه، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
صادقی، مسعود و قلخانباز، فاطمه (1392). «نینیان اسمارت: دیالکتیک باورها و تجربه‌های دینی»، پژوهش‌نامۀ فلسفۀ دین، سال 11، شمارۀ 22، صص99-122.
ضرابیها، محمد ابراهیم (1384). زبان عرفان، تهران: بینادل.
 فورمن، رابرت کی.سی (1384). عرفان، ذهن،آگاهی، ترجمۀ سید عطاء انزلی، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
کتز، استیون (1383). ساخت گرایی، سنت و عرفان، ترجمه سیدعطاء انزلی، قم: آیت عشق.
لاهیجی، شمس الدین محمد (1387). مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، تصحیح محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران: زوار.
لویزن، لئونارد (1379). فراسوی ایمان و کفر: شیخ محمود شبستری، ترجمۀ مجدالدین کیوانی، تهران: مرکز.
ملکیان، مصطفی (1388). روش‌شناسی مطالعات مقایسه ای عرفان، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
مایل هروی، نجیب (1385).  «اسیری لاهیجی»، دانشنامه بزرگ اسلامی(جلد8)، تهران: مرکز دائره المعارف اسلامی
نزهت، بهمن(1397). «روش‌شناسی تعبیر آراء و تجارب عرفانی عطار در تذکرۀ الاولیاء»، حکمت‌نامۀ مفاخر(ویژه عطار نیشابوری). سال سوم، شمارۀ اول، صص225-256.
وفایی، عباسعلی و میلادی،  فرشته (1398). «بررسی نقش‌گرایانۀ تجارب عرفانی در گفتمان مکاشفه بحر الحقیقۀ احمد غزالی بر مبنای فرانقش اندیشگانی»، متن پژوهی ادبی، دورۀ23، شمارۀ79، صص 191-214.
همدانی، عین القضاۀ (1341). تمهیدات، تصحیح عفیف عسیران، تهران: دانشگاه تهران.
Chittick, W.C. )1994.( Imaginal Worlds: Ibn al-‘ArabI and the problem of religious, State University of New York.
 
Holy Qurān
Baqali Ŝirazi. R. (1987). Abhar al-Asheqein. Edited by H. Corbin & M. Moin. Tehran: Manuchehri.
Chittick, W.C. (1994). Imaginal Worlds: Ibn al-‘ArabI and the problem of religious. State University of New York.
Ibn_Arabi. M. ( n.d.). Al-Futuhat al-makkiyah(4volumes). Beirot: Dar Al-sader
Forman. R. K.C. (2005). Mysticism, Mind, Consciousne. Translated by S. A. Anzali. Qom: Mofid
Hamedani. E. (1962). Tamhidāt. Edited by A. Asiran. Tehran: University of Tehran
James, W. (2010). "Religious experience: the real and origin of religion". Translated by M. Hosseini. Tehran: Hermes.
Jafari. M. E. (2018). "Nature and characteristics of Islamic mystical experience". Motaleat-E-Manavi Journal. Year 24. No 6. pp. 115-145.
Jafari Langrodi. M. & Z. Ahmad. (2014). "Black Light in Mysticism in Asiri Lahijis Viewpoint". Islamic mysticism. Year 11, No 41, pp. 197-213.
Katz. S. (2004).  Mysticism and its cotexts. Translated A. Anzali. Qom: Ayate eshq.
Lahiji. Sh. M. (2008). Mafātih al-I`jāz fi sharh-I Gulshan-I Rāz. Editedd by M. Barzegar Khaleghi & E. Karbasi. Tehran: Zovvar
Lewisohn, L. (1999). Beyond Faith and Disbelief: Sheikh Mahmoud Shabestri, Translated by M. Keivani. Tehran: Center.
Malekian, M. (2009/1388sh). Methodology of comparative studies of mysticism, Qom: University of Religius and Religions.
Mayl Heravi, N. (2006) "Asiri Lahiji". Islamic Encyclopedia (Volume 8). Tehran: Islamic Encyclopedia Center.
Nozhat, B. (2017). "Methodology of interpretation of Attar's opinions and mystical experiences in the Tazkerah ul-Awliya". Hekmatnameh Mofakher. Year 3. No 1. pp 225-256
Purjavadi, N. (1996). Rūyate Mah dar Aseman, Tehran: University Publishing Center.
Purjavadi, N.  (2015). Ahde Alast, Tehran: Contemporary Culture.
Poshtdar, A. M. and Abbaspour Khormalou, M. (2010). "Events (revelations) of Lahiji in the description of Golshan Raz". Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature, Year 6, No 19. pp. 29-56
Sadeghi, M. and Qalkhanbaz, F. (2012). "Ninian Smart: Dialectic of religious beliefs and experiences", Research Journal of Philosophy of Religion, Year 11. No 2. pp. 122-99.
Stace.W. T. (2014). Mysticism and Philosophy. Translated by B. Khorramshahi. Tehran: Soroush Press.
Sulami, A. (1990). Sulami's collection of works: Volume 2: Resalh Al-Mulamatiyah, Tehran: Academic Publishing Center.
Wafāi, A. A. and Milady, F. (2018). "Role-oriented examination of mystical experiences in the discourse of Ahmad Ghazali's Revelation of the Sea of Truth based on the trans-role of thought". Journal of Literary Text Research. No. 79. Pp191-214.
Zarrabiha, M. I. (2005). The language of mysticism. Tehran: Binādel.