بررسی تطبیقی هستی‌شناسی عرفانی ابوحامد غزالی و بهاءولد

فرضی, محمدرضا; رسمی, عاتکه

doi:10.22051/jml.2022.39525.2307

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکترای ادبیات عرفانی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

² دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

https://doi.org/10.22051/jml.2022.39525.2307

چکیده

هستی‌شناسی یکی از مهم‌ترین مباحث عرفان اسلامی است که کمابیش از ابتدای مکتوب شدن مطالب عرفانی مورد توجه عرفا و متصوفه بوده است. هر یک از عرفای بزرگ صاحب اثر، براساس مشاهده، مکاشفه و تجربه ای که خود داشته، به تبیین چینش نظام هستی و مطالب مربوط به هستی‌شناسی پرداخته است. از جملۀ این عرفا امام محمد غزالی و بهاءالدین ولد، از بزرگ‌ترین عرفای اسلامی در قرن پنجم و ششم، هستند. این پژوهش به روش تحلیلی- توصیفی و تطبیقی به بررسی مهم‌ترین عناوین هستی‌شناختی مطرح‌شده در آثار این دو عارف پرداخته است. خدا، جهان و انسان و مسائل مربوط به آنها سه محور عمدۀ هستیشناسی هستند که در این پژوهش موضوعات مهم مرتبط با آنها از آثار دو عارف -احتمالا برای نخستین بار به این شیوه در تحقیقات مرتبط با هستی‌شناسی- به‌صورت روشن استخراج و بررسی شده است. براساس نتایج، اصطلاحات هستی‌شناسی با وجود اشتراک لفظی با برخی علوم مانند کلام اختلاف معنایی دارد. دیدگاه توحیدی هر دو عارف به مفهوم وحدت وجود نزدیک است و در مراتب وجود در آثار هر دو عارف تفاوت‌هایی در چینش و تعداد وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.20089384.1401.14.28.1.6

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Mystical Ontologies of Abu Hamid al-Ghazzali and Bahā'-i Walad

نویسندگان [English]

MohammadReza Farzi ¹
Atekeh Rasmi ²

¹ PhD Candidate in Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Azerbaijan Shahid Madani University, Tabriz , Iran

² Associate Professor in Persian Language and Literature, Department of Persian Language and Literature, Azerbaijan Shahid Madani University, Tabriz, Iran

چکیده [English]

Ontology is one of the most important topics in Islamic mysticism, which has been considered by mystics almost from the beginning of mystical writing. Each of the prominent mystic writers, based on his own observation, revelation, and experience, has explained the order of the system of existence and matters related to ontology. Among these mystics are Imam Muhammad al-Ghazzali and Bahā'-i Walad who were great Islamic mystics of the fifth and sixth centuries. This research has studied the most important ontological topics in the works of these two mystics through analytical-descriptive and comparative methods. God, the universe, and human beings and their related issues are the three main tenets of ontology; important ontological issues related to them in the works of these mystics have been clarified and discussed for the first time in this study. According to the results, although the ontological terminologies share the same lexis, they differ in meaning in some sciences, such as science of discourse. The monotheistic view of both mystics is close to the concept of the unity of existence, and there are differences in the order and number of levels of existence in the works of both mystics.

کلیدواژه‌ها [English]

Mystical ontology
al-Ghazali
Bahā'-i Walad
Levels of existence
God
Universe
Man

مراجع

قرآن کریم

اسفندیار، محمودرضا (1395). «اندیشه های کلامی در باب توحید در آراء اعتقادی بهاء ولد»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 40، صص 153-137.

امداد، توران (1389). «اصول هستی‌شناختی در عرفان ابن عربی»، پژوهش‌های فلسفی و کلامی، 11(3-4)، صص 194-175.

بلخی، مولانا جلال الدین محمد (1394). مثنوی معنوی (براساس نسخه قونیه)، تصحیح قوام الدین خرمشاهی، تهران: دوستان.

بهارنژاد، زکریا (1389). ابن عربی و نظریه وحدت وجود، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.

چیتیک، ویلیام (1394). علم جهان، علم جان (ربط جهانشناسی اسلامی در دنیای جدید)، ترجمۀ سید امیرحسین اصغری، تهران: اطلاعات.

خطیبی بلخی، محمدبن حسن(مشهور به بهاءولد) (1382). معارف (مجموعه مواعظ و سخنان)، تهران: طهوری.

خیاطیان، قدرت الله و رشیدی نسب، طناز (1397)، «بررسی هستی شناسی عرفانی از منظر نجم الدین رازی و عزیز نسفی»، پژوهش‌های هستی‌شناختی، 7(14)، صص 194-197.

داورپناه، ابوسعید (1389). «بررسی تطبیقی هستی‌شناسی و دلالت‌های تربیتی آن از دیدگاه غزالی و آکویناس»، کرمان: دانشگاه شهید باهنر.

د.لوئیس، فرانکلین (1397). مولانا؛ دیروز تا امروز؛ شرق تا غرب، ترجمۀ حسن لاهوتی، تهران: نامک.

رحیمیان، سعید (1388). مبانی عرفان نظری، تهران: سمت.

رئیسی،احسان؛ میرباقری فرد، سید علی اصغر؛ محمدی فشارکی، محسن؛ آقاحسینی، حسین (1392). «هستی و مراتب آن از دیدگاه عزیز نسفی»، ادبیات عرفانی، 5(8)، صص 121-93.

زرین‌کوب، عبدالحسین (1379). در جستجوی تصوف، تهران: امیرکبیر.

شمسالدینی، مصطفی (1390). «مبانی معرفت شناسی از دیدگاه امام محمد غزالی«، تهران: دانشگاه پیام نور.

غریب حسینی، زهرا و صرفی، محمدرضا (1390). «هستی‌شناسی از منظر ابنعربی و فخرالدین عراقی»، ادبیات تطبیقی، 2(4)، صص 149-184.

غزالی، ابوحامد (1392). احیاءعلوم دین، ترجمۀ مؤید‌الدین محمد خوارزمى، تهران: علمی فرهنگی.

غزالی، ابوحامد (1364). مشکات الانوار، ترجمۀ صادق آیینهوند، تهران: امیرکبیر.

غزالی، ابوحامد (1382). تهافت الفلاسفه، ترجمۀ علی اصغر حلبی، تهران: جامی.

غزالی، ابوحامد (1384). کیمیای سعادت، تهران: علمی فرهنگی.

فدایی، غلامرضا (1395). جستارهایی در هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی، تهران: امیرکبیر.

فدوی، صبا؛ حمزئیان، عظیم؛ خیاطیان، قدرت الله (1398). «مبانی هستی‌شناسی عین القضات همدانی»، پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا)، 2(41)، صص 23-42.

فرزانه فرد سعید؛ رمضانی،علی؛ اصغری‌گوار، نرگس (1400). «بررسی ‌رویکردهای ‌تأویلی ‌بهاء ولد ‌از ‌قرآن ‌کریم»، تفسیر ‌و‌ تحلیل ‌متون ‌زبان ‌و ‌ادبیات ‌فارسـی (دهخدا)، 13(48)، صص 285-306.

فروزانفر، بدیع الزمان (1376). زندگانی مولانا جلال الدین محمد، تهران : زوار.

مایر، فریتس (1382). بهاءولد، زندگی و عرفان او، ترجمۀ مریم مشرف، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

مطهری، مرتضی (1381). مجموعه آثار، ج9 (شرح مبسوط منظومه 1)، تهران: انتشارات صدرا.

نجم‌آبادی، کیوان (1389). هستی و جلال الدین محمد، تهران: نشرچشمه.

واعظ، بتول (1394). مطالعه تطبیقی مثنوی، احیاء علوم‌الدین غزالی، مقالات شمس و معارف بهاءولد، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

همایی، جلال‌الدین (1342). غزالی نامه، تهران: کتابفروشی فروغی.

همدانی، عین القضات (1393). تمهیدات، تهران: اساطیر.

The Holy Quran

Chitik, W. (2015). Science of the Cosmos, Science of the Soul: The Pertinence of Islamic Cosmology in the Modern, Translated by S. A. H. Asghari, Tehran: Ettelaat

Khatibi Balkhi, M. H. (Baha'-iValad) (2003). Maaref (Collection of Sermons and Speeches), Tehran: Tahoori.

Najmabadi, K. (2010). Hasti & Jalaleddin Mohammad, Tehran: Cheshmeh.

Baharnejad, Z. (2010). Ibn Arabi and unity of being, Tehran: Shahid Beheshti University Publishing.

Balkhi, Maulana J. M. (2015). Manavi. Edited by Gh. Khorramshahi, Tehran: Dostan.

Davrpanah, A. (2009). “Comparative study of ontology and its educational implications from the point of view of Ghazali and Aquinas”, Kerman: Shahid Bahonar University.

Lewis, F. (2017). Rumi; Past and Present; East and West, Translated by H. Lahouti, Tehran: Namak.

Emdad, T. (2010). “The ontological oxioms in Ibn Arabi's mysticism”, Philosophical Theological Research, 11 (3-4), pp. 194-175.

Esfandiar, M. (2016). “The concept of Towhid (monotheism) in Baha Valad’s Thoughts”, Research in Persian Language and Literature, (40), pp. 153-137.

Fadaei, Gh. (2016). Essays on Ontology and Epistemology, Tehran: Amirkabir

Fadavi, S., Hamzeian, A. and Khayatian, Gh. (1398). “The mystical ontology foundations of the Ayn ol-Quzat Hamadani”, Research on Mystical Literature (Gowhar –e Guya), 2 (41), 23-42.

Farzaneh Fard, S., Ramazani, A. and Asghari Guwar, N. (1400). “Survey of BahaeValad’s approach in interpretation of Quran,” Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 13 (48), pp. 285-306.

Forouzanfar, B. (1997). Life of Mowlana Jalaleddin Mohammad, Tehran: Zavvar.

Gharib Hosseini, Z. and Sarfi, M. (2011). “Ontology in the view of Ibn-e-Arabi and Far ed-din Iraqi”, Comparative Literature, 2 (4), pp. 149-184.

Ghazali, M. (2013), Revival of Religious Sciences, Translated by M. M. Kharazmi, Tehran: Elmi Farhangi.

Ghazali, M. (2005). Kimiyay e Saadat, Tehran: Elmi Farhangi.

Ghazali, M. (1985). Meshkat Al-Anwar, Translated by S. Ayenehvand, Tehran: Amirkabir.

Ghazali, M. (2003). Tahaft al-Falasefeh, Translated by A. Halabi, Tehran: Jami.

Hamadani, E. (2014). Tamhidat, Tehran: Asatir.

Homayi, J. (1963). Ghazali Nameh, Tehran: Foroughi.

Khayatian, Gh. and Rashidi Nasab, T. (2018). ‘Survey of mystical ontology in Najm ed-Din Razi and Aziz Nasafi’s point of view”, Ontological Researches, 7 (14), pp.194-197.

Meyer, F. (2003). Baha'- e Valad; His Life and Mysticism, Translated by M. Musharraf, Tehran: Markaz e Nashr Daneshgah.

Raeisi, E., Mirbagheri Fard, SA., Mohammadi Fesharaki, M. and Aghahseni, H. (2013). “Existence and its levels from Aziz Nasafi viewpoint”, Mystical Literature, 5 (8), pp. 121-93.

Rahimian, S. (2009). Basic Principles of Islamic Theoretical Mysticism, Tehran: Samt

Shams al-Dini, M. (2011). “Epistemology fundations from the Mohammad Ghazali’s point of view”, Tehran: Payam -e Noor University.

Waez, Batul (2014). A comparative study of Masnavi, Ehya Uloom al-Din Ghazali, Maqalat Shams and Maarif Bahawald, Tehran: Elmi & Farhangi Publications.

Zarrinkoob, A. (2000). Search in Sufism, Tehran: Amirkabir.

بررسی تطبیقی هستی‌شناسی عرفانی ابوحامد غزالی و بهاءولد

مراجع

مراجع

دوره 14، شماره 28بهار 1401فروردین 1401صفحه 9-37

دوره 14، شماره 28
بهار 1401
فروردین 1401
صفحه 9-37