نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت حیدریه، ایران

2 استادیار گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت حیدریه، ایران

چکیده

این نوشتار در پی آن است تا با بررسی حکایت­های هفت ­اورنگ جامی (قرن 9 هجری) و نیز مرصاد­العباد نجم­الدین رازی (قرن 7 هجری)، به تبیین دیدگاه سیاسیِ این دو عارف شهیر بپردازد که عرفانی متفاوت با عرفانِ عارفانِ خانقاه­نشین در پیش گرفته ­بودند. هرچند ورود به عرصۀ سیاست و پیوند با دربار از دیرباز محلی از اختلاف برای  حکما و عرفا بوده ­است، عارفانی همچون عبدالرحمن جامی و نجم­الدین رازی توصیه­هایی را برای بهبود اوضاع اجتماع ارائه داده­اند. آرمان­های سیاسی این دو عارف از چهار جهت قابل بررسی است: چگونگی برگزیدن پادشاه، دیانت و سیاست پادشاه، شیوۀ سامان­بخشی به اوضاع مظلومان در جامعه، و انتقاد از راهکار حکومت برای کسب درآمد. این پژوهش که به روش توصیفی تدوین یافته، با ذکر نمونه­هایی شاخص از حکایت­های هفت ­اورنگ و با استناد به تعالیم نجم­الدین رازی، در پی این است که آرمان­های سیاسی این دو عارف را که به لحاظ شرایط اجتماعی در دو دورۀ متفاوت می­زیسته­اند، بررسی کند تا تفاوت نقش­آفرینی آنها و دلیل ورودشان به عرصۀ فعالیت­های سیاسی مشخص گردد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که به علّت شرایط اجتماعیِ متفاوت در این دو عصر، تفاوت­های بنیادی در اندیشۀ سیاسیِ این دو عارف قرن­های 7 و 9 هجری وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Political Ideals of Jami and Najm al- Din Razi in Haft Aurang and Mersad al-Ebad

نویسندگان [English]

  • Ehsan Seyyed Moharrami 1
  • Hamid Reza Soleimanian 2
  • Abbas Kheir Abadi 2
  • Mahmoud Firouzi Moghaddam 2

1 PhD Candidate, Department of Persian Language and Literature, Islamic Azad University, Torbat Heydariyeh, Iran.

2 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Islamic Azad University, Torbat Heydariyeh, Iran

چکیده [English]

This article seeks to explain the political views of two famous mystics holding different mystical views than those of Khanghah-Sufis, Jami (9th century AH) and Najm al- Din Razi (7th century AH), through the study of their anecdotes, Haft Aurang and Mursad al-Ebad. Although entering the realm of politics and affiliation with the court has long been a point of contention for intellectuals and mystics, mystics like Abd al-Rahman Jami and Najm al- Din Najmuddin Razi have provided advice for improving the state of the society. The political aspirations of these two mystics can be examined from four perspectives: how the king was elected, the religiosity and policies of the king, how the oppressed of the society were organized, and criticism levelled at the government's policy for earning money. This descriptive study, by citing representative examples from Hafte Aurang stories and quoting the teachings of Najm al- Din Najmuddin Razi, seeks to examine the political ideals of these two mystics, who lived in two different social conditions, so that the differences between the roles played by them and the reasons for their involvement in the political activities could be determined. The results of this study show that due to different social conditions in these two eras, there are fundamental differences in the political thoughts of these two mystics of the 7th and 9th centuries AH.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Politics
  • Mysticism
  • Jami
  • Najm al- Din Najmuddin Razi
منابع
قرآن کریم. ترجمۀ الهی قمشه­ای (1389). انتشارات گلی.
احرار، خواجه عبیدالله (1380). ملفوظات. تحریر عبدالاول نیشابوری. در مجموعه احوال و سخنان خواجه عبیدالله احرار. تصحیح عارف نوشاهی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ازکیا، مصطفی و علیرضا دربان آستانه (1382). روش­های کاربردی تحقیق. ج1. تهران: کیهان.
اسفزاری، معین­الدین محمد (1339). روضات­الجنّات فی اوصاف مدینه هرات. با تصحیح و حواشی و تعلیقات محمّدکاظم امام. ج2. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
افصح زاد، اعلا خان (1378). نقد و بررسی آثار و شرح احوال جامی. با همکاری انستیتو شرق­شناسی و میراث خطّی. زیر نظر دفتر نشر میراث مکتوب. چاپ اوّل. تهران: مرکز مطالعات ایرانی.
آقابخشی، علی و مینو افشاری راد (1383). فرهنگ علوم سیاسی. تهران: نشر چاپار.
تهانوی، محمدعلی­بن­علی (1996). کشاف اصطلاحات الفنون. ترجمۀ جورج  زیناتی و عبدالله خالدی. چاپ اوّل. بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
جاسمی، محمد و بهرام جاسمی (1358). فرهنگ علوم سیاسی. تهران: انتشارات گوتنبرگ.
جامی، عبدالرحمن (1371). بهارستان. به تصحیح دکتر اسماعیل حاکمی. چاپ دوم. تهران: انتشارات اطلاعات.
جامی، نور الدین عبدالرحمن (1385). مثنوی هفت ­اورنگ. تصحیح مرتضی مدرّس گیلانی. چاپ­اوّل. تهران: انتشارات اهورا.
جعفری، محمّدتقی (1373). عرفان اسلامی. تهران: دانشگاه شریف.
درگاهی، محمود (1385). «جامی و جامعۀ او». پژوهشنامه ادب غنایی. سال چهارم. شمارۀ 7. صص 35-52.
دورانت، ویل (1370). لذّات فلسفه، ترجمۀ عبّاس زریاب خویی. چاپ ششم. تهران: سازمان انتشارات انقلاب اسلامی.
رازی، نجم­الدین (1312). مرصادالعباد. به سعی و اهتمام حسین­الحسینی­النّعمۀ­اللّهی. مطبعه مجلس.
راوندی، مرتضی (1382). تاریخ اجتماعی ایران. جلد چهارم. بخش اوّل و دوم. چاپ اوّل. تهران: انتشارات نگاه.
رحیمی، مهدی، احمد خواجه ایم و اعظم نگاریان (1398). «بررسی تطبیقی ادبیات سیاسی در گلستان سعدی، بهارستان جامی و پریشان قاآنی». دومین کنفرانس بین المللی مطالعات زبان، ادبیات، فرهنگ و تاریخ.
رضی، احمد (1386). «روش در تحقیقات ادبی ایران». پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا). دورۀ 1. شمارۀ 1. صص 129-141.
روشن­ضمیر، محمّدابراهیم و علی عربی آیسک (1398). «آرمان‌گرایی در عین واقع‌گرایی از منظر قرآن». آموزه‌های قرآنی. شمارۀ 29. صص 175-197.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1379). با کاروان حلّه. چاپ دوازدهم. تهران: انتشارات علمی.
سروش، عبدالکریم (1378). بسط تجربه نبوی. تهران: نشر صراط.
شاه‌ملکی، رضا (1397). «سرچشمه‌های تصوف‌، سیاست و عرفان در آثار نجم‌الدین رازی و واکاوی اندیشۀ ایرانشهری در آن (با تاکید بر مرصاد العباد و مرموزات اسدی)». اوّلین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ایران: تهران.
شفق، اسماعیل و فروزان آزادبخت (1392).« بررسی «سلطانیّات» در مکتوبات مولوی و منشآت جامی. زبان و ادب فارسی. (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز). دورۀ 66. شمارۀ 227. صص 71-94.
شیرخانی، علی و  جعفر ساسان (1395). «واکاوی وجوه تعاملی عرفان و سیاست در اندیشه‌های نجم‌الدین رازی». پژوهش­های سیاست اسلامی. دورۀ 4. شمارۀ10. صص 85-107.
صدقی، حسین (1380). «اندیشه‌های جامی در مثنوی‌های هفت اورنگ». نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی (تبریز). دورۀ 44. شمارۀ 179-178. صص 119-154.
صفا، ذبیح الله (1367). تاریخ ادبیات در ایران. ج4. چاپ هشتم. تهران: انتشارات فردوس.
صفری، جهانگیر و ابراهیم ظاهری (1389). «پیوند سیاست با عرفان در مرصاد العباد نجم رازی». مطالعات عرفانی. شمارۀ 12. صص99-120.
فتوحی تکانتپه، سوسن (1398). «مقایسه سبک شناختی نامه‌های جامی و غزالی در بافت سیاسی با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی». فصلنامه زبان و ادب فارسی. دورۀ 11. شمارۀ 39. صص 139-164.
گروسه، رنه (1353). امپراطوری صحرا نوردان. ترجمۀ عبدالحسین میکده. چاپ اوّل. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مایل هروی، نجیب (1389). شیخ عبدالرحمن جامی. چاپ دوم. تهران: انتشارات طرح نو.
محمدی، برات و مریم حداد خانشان (1398). «تعالیم اخلاقی و آموزه­های تربیتی در مثنوی سلسله­الذهب جامی». فصلنامه نقد، تحلیل و زیبایی‌شناسی متون. دورۀ 2. شمارۀ 1. صص134-152.
مولوی، جلال­الدین محمد­بن­محمد (1393). کلّیات شمس تبریزی. براساس نسخۀ تصحیح شدۀ بدیع­الزمان فروزانفر. چاپ اوّل. تهران: انتشارات نیک فرجام.
میرجعفری، حسین (1395). تاریخ تحوّلات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دورۀ تیموریان و ترکمانان. چاپ سیزدهم. دانشگاه اصفهان و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).
نصیری، محمّد و محمد رودگر (1393). «گرایش­های شیعی کبرویه». پژوهشنامه تاریخ اسلام. دورۀ 1. شمارۀ 13. صص 113-145.
همایون کاتوزیان، محمّدعلی (1377). «فرّه ایزدی و حق الهی پادشاهان». ماهنامه اطلاعات سیاسی-اقتصادی. دورۀ 12. شمارۀ 130-129. صص 4-19.
ولایتی، علی اکبر و سجاد محمدی (1390). نورالدین عبدالرحمن جامی. چاپ اوّل. تهران: انتشارات امیرکبیر.
 
Refrences
Holy Quran. Translated by Elahi Ghomshei (2010). Goli Publications.
Afsah zaad, A .(1999). Critique of Jami's works and biography. Edited by the Institute of Oriental Studies and Manuscript Heritage, under the auspices of the Miras -e- Maktoub Publishing Office. 1th ed. Tehran: Center for Iranian Studies.
Aghabakhshi, A. and Afshari Rad, M. (2004). Culture of Political Science. Tehran: Chapar Publishing.
Ahrar, O. (2001). Malfouzat. Written by Abdul Awal Neyshabouri, in the collection of moods and speeches of Khajeh Obaidullah Ahrar. Edited by A. Noshahi. Tehran: University Publishing Center.
Asfzari, M. (1960). Rawzat al-Jannat in the descriptions of the city of Herat. Edited by M.K Imam. vol 2. Tehran: University of Tehran Press.
Dargahi, Mahmoud. (2006). “Jami and his community”. Journal of Lyrical Literature. 4 (7). 35-52.
Durant, W. (1991). The Pleasures of Philosophy. Translated by A. Zaryab Khoei. 6th ed. Tehran: Islamic Revolution Publishing Organization.
Ezkia, M. and Astaneh darbban, A. (2003). Applied Research Methods. Vol 1. Tehran: Kayhan.
Fotouhi Tekantape, S. (2019). “Comparing the cognitive style of Jami and Ghazali's letters in the political context of critical discourse analysis”. Persian Language and Literature Quarterly. 11(39). 139-164.
Grosse, R. (1974). The Empire of the Steppes. Translated by A.H. Meykadeh. 1th ed. Tehran: Book Translation and Publishing Company.
Homayoun Katozian, M.A. (1998). “Divine God and the Divine Right of Kings”. Monthly political-economic information. 12 (129-130). 4-19.
Jafari, M.T. (1994). Islamic mysticism. Tehran: Sharif University.                                
Jami, A.R. (1992). Baharestan. Edited by I. Hakemi. 2th ed. Tehran: Information Publications.
Jami, A.R. (2006). Masnavi Haft Aurang. Edited by M. Modarres Gilani. 1th ed. Tehran: Ahura Publications.
Jasemi, M. and Jasemi, B. (1979). Culture of Political Science. Tehran: Gutenberg Publications.
Mayel Heravi, N. (2010). Sheikh Abdul Rahman jami. 2th ed. Tarh Now publications.
Mirjafari, H. (2016). History of Political, Social, Economic and Cultural Developments in Iran During the Timurid and Turkmen Periods. 13th ed. Tehran and Isfahan: SAMT and Isfahan University.
Mohammadi, B and Haddad Khanshan, M. (2019). “Ethical teachings and educational teachings in Masnavi of the Jami Dynasty”. Quarterly Journal of Critique, Analysis and Aesthetics of Texts. 1)2(. 152-134.
Nasiri, M. and Roodgar, M. (2014). “Shiite Inclinations of Kubrawiyya”. Quarterly research journal of Islamic history. 1 (13). 113-145.
Raazi, N. (1933). Mersad al-'Ebad. Edited by H. al-Husseyni's blessing. Majlis Press
Rahimi, M and Khajehim, A and Negarian, A. (2019). “A Comparative Study of Political Literature in Golestan Saadi, Baharestan Jami and Parishan Qaani”. The Second International Conference on the Study of Language, Literature, Culture and History.
Ravandi, M. (2003). Social History of Iran. Vol 4. Part 1 and 2. 1th ed. Tehran: Negah Publications.
Razi, A. (2007). “Methodology in Literary Research in Iran”. Researches on mystical literature (Gowhar Guya). 1 (1). 129-141.
Roushanzamir, M. and Arabi Ayask, A. (2019). “The Realistic Idealism from Quranic Point of View”. Quranic Doctrines. (29). 175-197.
Rumi, J. M. (2014). Generalities of Shams Tabrizi, based on the corrected version of Badi'at al-Zaman Forouzanfar. 1th ed. Tehran: Nik Farjam Publications.
Safa, Z. (1988). History of Literature in Iran. Vol 4. 8th ed. Tehran: Ferdows Publications.
Safari, J and Zāheri, E. (2010). “The Links between Politics and Mysticism in Najm Rāzi’s Mersād al-Ebād”. s-erfani. 1 (12). 99-120
Sedghi, H. (2001). “Jami's thoughts in the masnavi of Haft Aurang”. Journal of faculty of letters and humanities (TABRIZ). 44 (178-179). 119-153.
Shafagh, E and Azadbakht, F. (2013). “Consideration of Soltaniyyat in Mowlana's writings and Jaamis literary compsitions”. Journal of Persian Language & Literature (Former Journal of the Faculty of Literature, University of Tabriz). 66 (227). 71-94.
Shah Maleki, R. (2019). “The sources of Sufism, politics and mysticism in the works of Najmuddin Razi and the analysis of Iranshahri thought in it (with Emphasis on Mersad Al-Ebad's Observations and Asadi's Mysteries)”. The First National Conference on Sustainable Development in Humanities and Cultural Studies of Iran. Tehran.
Shirkhani, A. and Sasan, J. (2017). “Analyzing the Interactive Dimensions of Mysticism and Politics in the Thoughts of Najm al-Din Razi”. Islamic Politics Research. 4 (10). 85-107.
Soroush, A.K. (1999). Expansion of Prophetic Experience. Tehran: Sarat Publishing.
Tahanwi, M. A. (1996). Kashaf Istilahat al-funun. Translated by G. Zinati and A. Khaledi. 1th ed. Beirut: Lebanese School of Publishers.
Velayati, A.A and Mohammadi, S. (2011). Nour Al-Din jami. 1th ed. Tehran: Amirkabir Publications.
Zarrinkoob, A.H. (2000). Ba Karvan-e-Holleh. 12th ed. Tehran: Elmi Publications.