مفهوم وحدت وجود در مشرب فکری مولانا و لِف تالستوی

سیدآقایی رضایی, سیده مهنا; بالو, فرزاد

doi:10.22051/jml.2021.35708.2190

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار گروه آموزشی زبان روسی، دانشکدۀ علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

² دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

https://doi.org/10.22051/jml.2021.35708.2190

چکیده

وحدت وجود یکی از مفاهیم بنیادین در عرفان نظری و عملی است و در سنت ما نمایندگان بزرگی چون ابن عربی و مولانا دارد. مولانا، عارف بزرگ قرن هفتم، در آثارش به گونه های مختلف و اغلب به‌صورت تمثیلی به طرح و تبیین این مفهوم می پردازد. چنین تفکری محدود به سنت اسلامی و ایرانی نمیشود و در میان اقوال و آثار اندیشمندان و حکیمان و نویسندگان دیگر ملل هم میتوان رد پای این مفهوم را یافت که با توجه به سنت فکری- فرهنگی حاکم بر آنان از جلوه های متفاوتی برخوردار است. نویسنده و اندیشمند مشهور روسی، لِف تالستوی، در جستجوهای معنوی خود برای یافتن معنای زندگی، از حکمتها، آیین ها و ادیان مشرق زمین بهره ها گرفت. در این میان، یکی از موضوعاتی که همچون رشته نخی نامرئی در تمام آثار تالستوی امتداد پیدا می کند، مفهوم وحدت است. او در داستان «قزاق ها»، در رمان حماسی «جنگ و صلح»، در «مرگ ایوان ایلیچ»، در حکایت های تعلیمی، در مجموعۀ «راه زندگی» و ... به طرح ایدۀ وحدت وجود میپردازد. در این پژوهش بر آنیم به این پرسش به‌طور عام پاسخ دهیم که دیدگاه وحدت وجودگرایانۀ مولانا و تالستوی چگونه در آثارشان بازتاب یافته است؟ با بررسی هایی که داشته ایم، اشارت های تالستوی دربارۀ مفهوم وحدت وجود این قابلیت و ظرفیت را دارند که در پرتو تلقی مولویانه از وحدت وجود با روشی توصیفی-تطبیقی مورد بازخوانی و بررسی قرار گیرند. از این رو، ما در این نوشتار با رویکرد ادبیات تطبیقی آمریکایی به طرح و شرح شباهت های موجود میان اندیشۀ مولانا و تالستوی دربارۀ مفهوم وحدت وجود می پردازیم.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Concept of the Unity of Existence in the Intellectual Disposition of Rumi and Leo Tolstoy

نویسندگان [English]

Seyede Mohana Seyedaghaie Rezaie ¹
Farzad Baloo ²

¹ Assistant Professor of Department of Russian Language, Faculty of Humanities and Social Sciences, University of Mazandaran, Babolsar, Iran

² Associate Professor of Department of Persian Language and Literature, Faculty of Humanities and Social Sciences, University of Mazandaran, Babolsar, Iran

چکیده [English]

The Unity of Existence is one of the fundamental concepts in theoretical and practical mysticism and in our Islamic-Iranian tradition prominent figures like Ibn Arabi and Rumi have worked on this concept. In his works, Rumi, the great mystic of the seventh century, presents and explicates this concept in different ways, often allegorically. Obviously, this idea is not limited to Islamic-Iranian tradition and traces of these insights could be found in the works of thinkers and writers of other nations. The famous Russian writer and thinker, Leo Tolstoy, has used Oriental wisdoms, rituals, and religions in his spiritual quests for meaning of life. In the meantime, one of the themes permeating all Tolstoy's works, like an invisible thread, is the concept of unity. He discusses unity in a good number of his works including the story of “The Cossacks", the epic novel "War and Peace", "The Death of Ivan Ilyich", his didactic anecdotes, and in the collection "The Way of Life", among others. In this study, we sought to explore the representation of the Unity of Existence in the works of Rumi and Tolstoy. The findings suggest that Tolstoy's allusions to the Unity of Existence could be re-read and examined in light of Rumi's view of the Unity of Existence through a descriptive-comparative approach. In this study, adopting American school in comparative literature approach, we aim to explicate the similarities of views held by Rumi and Tolstoy concerning the Unity of Existence.

کلیدواژه‌ها [English]

Rumi
Tolstoy
Mysticism
Mathnawi
The Unity of Existence

مراجع

منابع

ابراهیم تبار، ابراهیم و ولی رمضانی (1388). «بررسی تطبیقی وحدت وجود در اوپانیشاد و مثنوی». فصلنامه تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد. شمارۀ 21. صص19-33

ابراهیمی دینانی، آرزو جلالی و یدالله پنداری (1389). «بنیانگذار وحدت وجود، حلاج یا ابن عربی». مطالعات عرفانی. شمارۀ 11. صص 5-44.

ابن عربی، محیی الدّین (بیتا). الفتوحات المکیه. بیروت: دارالصادر.

استیس، والتر ترانس (1379). عرفان و فلسفه. ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی. تهران: سروش.

اسلامی ندوشن، محمّدعلی (1353). «تولستوی، مولوی دوران جدید». یغما. شمارۀ 307. صص 9-16.

برهانی، سیّد محمّد (1386). گنجینۀ اسرار: گزیدۀ مثنوی معنوی. چاپ اول. تهران: نسل نواندیش.

تالستوی، ل. ن. (1370). جنگ و صلح. کاظم انصاری. تهران: امیرکبیر.

------------- (1383). بیست و سه قصه. همایون صنعتی زاده. تهران: نشر قطره.

---------- (1385). مرگ ایوان ایلیچ. صالح حسینی. تهران: نیلوفر.

تراس، ویکتور (1384). تاریخ ادبیات روس. ترجمۀ علی بهبهانی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

چیتیک، ویلیام (1389). راه عرفانی عشق: تعالیم معنوی مولانا. ترجمۀ شهابالدین عبّاسی. چاپ پنجم. تهران: پیکان.

خدادادی مهاباد، معصومه (1387). «خویشاوندی فکری در برخی حکایات مثنوی و قصه های کودکان تولستوی». همایش ملّی پژوهش های نوین در زبان و ادبیات فارسی. ورامین. دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین ـ پیشوا.

درگاهی، محمود (1379). رسول آفتاب (مولوی از شریعت تا شوریدگی). چاپ اوّل. تهران: امیرکبیر.

رضازاده شفق، صادق (1367). گزیده اوپه‌نیشدها : با مقدمه و حواشی و فهرست لغات. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

زرین‌کوب، عبدالحسین (1346). سر نی. تهران: زوار.

شبلی نعمانی، محمّد (1382). زندگینامۀ مولانا جلال الدّین. ترجمۀ توفیق هاشم پور سبحانی. چاپ اول. تهران: علم.

صفایی هوادروق، مهناز و علی اصغر حلبی (1391). «پژوهشی تطبیقی دربارۀ وحدت وجود از دیدگاه مولوی و اسپینوزا». پژوهش های معرفت شناختی (آفاق حکمت). دورۀ 1. شمارۀ 3. صص19-139.

ضیاءنور، فضلالله (1369). وحدت وجود. با مقدمۀ محمّدباقر کتابی. تهران: زوّار.

فخری میلاپوری، عبدالقاهر مهربان (1959). اصل الاصول فی بیان مطابقه الکشف بالمعقول و المنقول. به تصحیح یوسف کوکن عمری، بیجا، مـدارس یونیورسیتی.

فریدی، مریم (1397). «وحدت وجود در مثنوی مولانا و تالیۀ ابن فارض». ادبیات تطبیقی دانشگاه شهید باهنر کرمان. سال 10. شمارۀ 18. صص183-203.

کفانی، محمّد عبد السلام (1389). ادبیات تطبیقی. ترجمۀ سید حسین سیدی. چاپ دوم. مشهد: به‌نشر.

کاپلستون، فردریک (1368). یونان و روم. ترجمۀ جلال الدین مجتبوی. تهران: سروش.

کریمی مطهر، جاناله، مرضیه یحییپور و رویا غلامعلی شاهی (1396). «بررسی داستان پسرتعمیدی اثر لف تالستوی از منظر آموزه های عرفانی اسلامی». فصلنامه عرفان اسلامی. دورۀ 13. شمارۀ 52. صص 13-31.

گوهرین، سید صادق (1380). شرح اصطلاحات تصوّف. تهران: انتشارات زوّار.

گویارد، فرانسوا (1956). الادب المقارن. ترجمۀ محمّد غلاب. لجنة البیان العربی: قاهره.

محسنی، شهباز (1393). «وحدت وجود، بعضی چالش ها و نسبت مولوی با آن». فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد سنندج. سال ۶. شمارۀ 19. صص 85-96.

محمّدی بدر، نرگس، بهناز پیامنی و فرخ حاجی علی (1393). «بررسی تطبیقی کارکرد مفاهیم مشترک در آثار مولانا و تولستوی». مطالعات داستانی. سال 2. شمارۀ 4. صص 81-94.

محمودیان، حمید (1388). «وحدت وجود و وحدت شهود در عرفان اسلامی؛ مفهوم شناسی و پیشینۀ آن». فصلنامۀ تخصصی عرفان. سال 5. شمارۀ 20. صص 37-67.

مدرس مطلق، سیدمحمد علی (1379). وحدت وجود. آبادان: نشر پرستش.

مولوی، جلال الدین محمّد بن محمّد (1367). غزلیات شمس تبریزی. با مقدمۀ استاد جلال الدّین همایی. به اهتمام منصور مشفق. تهران: انتشارات صفی علیشاه.

مولوی، جلال الدین محمّد بن محمّد (1383). مثنوی معنوی. تصحیح رینولد آلن نیکلسون. به کوشش مهدی آذریزدی. چاپ هفتم. تهران: پژوهش.

ندری ابیانه، فرشته و محمد ابراهیم ترکمانی (1395). «بررسی نظریه وحدت وجود و مبانی آن از نظر جلال‌الدین رومی (مولوی)»، همایش بین المللی شرق شناسی، فردوسی و فرهنگ و ادب پارسی. دانشگاه دولتی ایروان ارمنستان با همکاری مؤسسۀ سفیران فرهنگی مبین.

نور، ضیا (1379). «وحدت وجود در عرفان اسلامی». مجله بنیاد. شمارۀ 3. صص 15-32.

نیکلسون، رینولد آلن (1382). تصوّف اسلامی و رابطۀ انسان و خدا. محمّدرضا شفیعی کدکنی. چاپ سوم. تهران: سخن.

همایی، جلالالدین (1385). تفسیر مثنوی مولوی. چاپ ششم. تهران: نشر هما.

یحییپور، مرضیه (1378). «گوشه هایی از دیدگاه های لف نیکالایویچ تالستوی دربارۀ اسلام». پژوهش زبان های خارجی. شمارۀ 7. ص 83-88.

Otto, Rudolf. (1976). Mysticism. New York: East and West

Бекметов Ринат (2016). “Суфизм в духовной биографии Л.Н. Толстого: татарский контекст”. Филология и Культура. 4 (46). 110 - 115.

Вишев И.В. (2010). “Л.Н. Толстой о религии и нравственности, смерти и бессмертии человека”. Филосояия, Социология и Культурология. 3 (12). 103 – 110.

Насири Нафисе. (2016). “Мотивы «Маснави манави» Мовлана Джалаледдина Руми в русских книгах для чтения Л.Н. Толстого”. Вестник РУДН, серия Литературоведение. Журналистика. 1. 79 - 83.

Рустамзода Гуландом. (2013). “К вопросу изучения проблемы связи Толстого с востоком”. Филологические Науки. Вопросы Теории и Практики. Тамбов: Грамота. 6 (24): в 2-х ч. Ч. I.

Садеги, Сахлабад Зейнаб, Мобашери, Махбубе. (2020). “Руми и Толстой: специфика преемственных связей”. Филологические Науки. Научные доклады Высшей Школы. 1. 106 - 112.

Самадова, З. (1999). Назидания Саади в «Русских Книгах Для Чтения» Льва Толстого. Душанбе. 123 с.

Толстой Л. Н. (1956). Полное Собрание Сочинений. Путь жизни 1910 г. М.: Художественная литература. Т. 78.

Толстой Л. Н. (1956). Полное Собрание Сочинений, Дневники 1847-1884 г., М.: Художественная литература. Т. 21.

Толстой Л. Н. (1956). Полное Собрание Сочинений. Письма
1908 г. М.: Художественная литература. Т. 45.

Шаабани, М. Карими-Мотаххар, Дж. (2015). “К вопросу о сопоставительном изучении темы жизни и смерти в «Маснави» Мевланы и «Смерти Ивана Ильича» Л.Н. Толстого”. Исследовательский Журнал Русского Языка и Литературы. 6 (2). 25 – 39.

References

Bekmetov, R. (2016). “Sufism in the spiritual biography of Leo Tolstoy”. Philology and Culture.4 (46). 110-115.

Borhani, S. M.. (2007). Gangineye Asrar: Selection of the Masnavi. 1^th ed. Tehran: Nasle no andish.

Chittik, W. (2010). The Sufi Doctrine of Rumi: An Introduction. Translated by Sh. Abbasi. 5^th ed. Tehran: Peykan.

Copleston, F. (1989) Greece and Rome. Translated by J. Mujtaba. Tehran: Soroush.

Dargahi, M. (2000). Rasoole Aftab (Rumi from Shariat to Rebellion). 1^th ed. Tehran: Amirkabir.

Ebrahim Tabar, E., Ramazani, V. (2009). “A comparative study of the pantheism in Upanishad and Mathnavi”. Persian Literature Quarterly. 5 (21). 19-33.

Ebrahimi Dinani, A., Jalali Pandari, Y. (2010). “The first theoretician of existence (wahdat wojoud)? Hallaj or Ibn ‘Arabi”. Mysticism Studies. 11. 5-44.

Eslami Nodooshan, M. (1974). “Tolstoy, Rumi of the new age”. Yaghma. 307. 16-9.

Fakhri Milapoor, A. (1959) Aslal Usool fi Bayane Mutabaqat Alkashf Belmaghul va Almaghul. Edited by M. Y. Kokan Omari. Bija: Madares University.

Faridi, M. (2018). “Unity of being in Maulana’ s Masnavi and Ibn Fariz’ s Taeiyeh”. Journal of Comparative Literature. Shahid Bahonar University of Kerman. 10 (18). 183-203.

Goharin, S. (2001). Description of Sufi Terms. Tehran: Zovar.

Guyard F. (1956). Comparative Literature. Translated by M. Ghallab. Lagne Albayan Alarabi: Cairo.

Homaei, Jalaluddin. (2006). Interpretation of Rumi's Masnavi. 6^th ed. Tehran: Homa.

Ibn Arabi, M. Al-Futuhat Al-Makkiyya. Beirut: Dar Sader.

Karimi Motahhar, J., Yahyapour, M., Gholamalishahi, R. (2017). “A study of “The Baptized son” by Leo Tolstoy with regard to teachings of islam and mysticism". Religion & Mysticism. 13 (52). 13-31.

Kfany, M. (2010). Comparative Literature. Translated by S. H. Seyedi. 2^th ed. Mashhad: Behnashr.

Khodadadi Mahabad, M. (2008). “Intellectual kinship in some anecdotes of Masnavi and Tolstoy's children's stories”. National Conference on Modern Research in Persian Language and Literature. Varamin. Islamic Azad University. Varamin Branch - Pishva.

Mahmoodian, H. (2009). “Monism and intuition in Gnosticism: conceptualism and background” .Religion & Mysticism. 5 (20). 37-67.

Modares Motlagh, S. M. (2000). Vahdate Vojud. Abadan: Parastesh.

Mohammadi Badr, N., Payamani, B., Haji Ali, F. (2014). “A comparative study of the functioning of the common concepts of works of Rumi and Tolstoy”. Fiction Studies. 2. (4). 81-94.

Mohseni, Sh. (2014). “Pantheism, some challenges and Rumi's relationship with it”. Persian Language and Literature. Journal of Islamic Azad University – Sanandaj. 6 (19). 85-96.

Nadri Abianeh, F., Turkmani, M. E. (2016). “Examining the theories and principles of “Unity of Being” The Jlal-Aldyn Rumi (Rumi)”, International Conference on Oriental Studies, Persian Literature and History. Yerevan State University of Armenia with Mobin Cultural Ambassadors Institute.

Nasiri, N. (2016). “Motives of The Manavi Masnavi of movlana Jalal ad din Rumi in the Russian books for reading of L.N. Nolstoy”. RUDN Bulletin, Literary Criticism Series. Journalism. 1. 79-83.

Nicholson, R. A. (2003). The Idea of Personality in Sufism: Three Lectures Delivered in the University of London. Translated by M. R. Shafiei Kadkani. 3^th ed. Tehran: Sokhan.

Noor, Z. (2000). “The pantheism in Islamic mysticism”. Bonyad. 3. 15-32.

Otto, R. (1976). Mysticism. New York: East and West.

Rezazadeh Shafaq, S. (1988). A Selection of Thirteen Upanishads with Annotations. Tehran: Elmi va Farhangi.

Rumi, J. M. (1988) Ghazals of Shams Tabrizi. Edited by Jalaluddin Homayi, Mansour Mushfeq. Tehran: Safia Ali Shah.

Rumi, J. M. (2004). Masnavi Manavi. Edited by R. A. Nicholson, M. Azarizadi. 7^th ed. Tehran: Pagoohesh.

Rustamzoda G. (2013). “To the question of studying the problem of Tolstoy's connection with the east. Philological sciences”. Questions of Theory and Practice. Tambov: Diploma. 6 (24).

Sadeghi Sahlabad Z., Mobasheri, M. (2020). “Rumi and Tolstoy: specificity of continuous relations”. Journal of Scientific Essays of Higher Education. (1), 106-112.

Safaei, M., Halabi, A. (2012). “A comparative search on pantheism from the view points of Malawi and Spinoza”. Epistemological Research (Afaq Hekmat). 1 (3). 139-119.

Samadova, Z. (1999). Edification of Saadi in “Russian Books for Reading” by Leo Tolstoy. Dushanbe.

Shaabani, M. Karimi-Motahhar, J. (2015). “On the question of the comparative study of the theme of life and death in Mevlana's Masnavi and The Death of Ivan Ilyich by L.N. Tolstoy”. Research Journal of The Russian Language and Literature. 6 (2). 25-39.

Shibli Nomani, M. (2003). Biography of Mowlānā Jalāl ad-Dīn. Translated by T. Hashempour Sobhani. 1^th ed. Tehran.: Elm.

Stace, T. W. (2000). Mysticism and Philosophy. Translated by B. Khoramshahi. Tehran: Soroush.

Terras, V. (2005). History of Russian Literature. Translated by A. Behbahani. Tehran: Elmi va Farhangi.

Tolstoy L. N. (1956) Complete works. Letters 1908. M: Khudozhestvennaya Literatura. v. 45.

---------------- (1956) Complete works. The way of life 1910. M: Khudozhestvennaya Literatura.v. 78.

--------------- (1956). Complete works, diaries 1847-1884. M: Khudozhestvennaya Literatura. v. 21.

--------------- (1991). War and Peace. Translated by K. Ansari. Tehran: Amirkabir.

--------------- (2004). Twenty Three Stories. H. Sanaatizadeh. Teheran: Qatre.

--------------- (2006). Death of Ivan Ilyich. Translated by S. Hosseini. Tehran: Niloufar.

Vishev, I.V. (2010). “L.N. Tolstoy about religion and morality, death and immortality of man”. Philosophy, Sociology and Cultural Studies. 3 (12). 103-110.

Yahyapour, M. (1999). “Some perspectives from Lef Nikolayevich Tolstoy's Views on Islam”. Research in Contemporary World Literature. 7. 83-88.

Zarrinkoob, A. (1967). Sere Ney. Tehran: Zovar.

Zia Noor, F. (1990). Pantheism. Edited by M. Baqir. Tehran: Zovar.

ادبیات عرفانی

مفهوم وحدت وجود در مشرب فکری مولانا و لِف تالستوی

مراجع

مراجع

دوره 13، شماره 25
تابستان 1400
مرداد 1400
صفحه 117-149

مفهوم وحدت وجود در مشرب فکری مولانا و لِف تالستوی

مراجع

مراجع

دوره 13، شماره 25تابستان 1400مرداد 1400صفحه 117-149

دوره 13، شماره 25
تابستان 1400
مرداد 1400
صفحه 117-149