نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

• مهدی محبتی ¹
• قربان ولیئی ²
• امیر مؤمنی هزاوه ²
• حامد شکوفگی ³

¹ دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

² استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

³ دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

چکیده

بیشترین حجم روایت‌های عرفانی در ادبیات فارسی به مثنوی اختصاص دارد که سبب شده از توانش قالب‌های روایی دیگر و تمایل عرفا به قصه‌گویی در آن قالب‌ها غفلت شود. همین امر نشانۀ ضرورت پژوهش‌های جدید است که توانش قالب‌های دیگر شعری و ویژگی‌های هریک از این قالب‌ها را بررسی کند. یکی از کارکردهای مهم قصه‌گویی نزد صوفیه، بیان تجربه‌های روحی در قالب روایتی کوتاه است. عرفای قصه‌گو برای انتقال تجارب شهودی خود که فشردگی و برق‌آسایی از خصیصه‌های وحدانی آن است، در پی قالبی شعری‏اند که روایت متراکم شهودشان را در نهایت ایجاز و به­صورتی یکپارچه بازنمایی کند. رباعی، یکی از کهن‌ترین قالب‌های ادب فارسی، با توجه به ویژگی‌های ساختاری­اش، علاوه بر نمایاندن وحدت و یکپارچگی، گذرابودن تجارب روحانی عرفای رباعی‌سرا را نشان ‌می­دهد. در این پژوهش، که به روش توصیفی ـ تحلیلی و از منظر حضور عناصر روایی بر مختارنامۀ عطار نوشته شده، دریافتیم در 261 رباعی روایی مختارنامه (از مجموع 2279 رباعی)، بیش از قالب‌های قصه‌گویی دیگر، وحدانیت تجارب عرفانی راوی، در فشرده‌ترین شکل و با درهم‌تنیدگی و جدایی‌ناپذیری فرم و محتوا نمایش داده شده‌ است. شخصیت‌های اصلی رباعی‌‌های روایی، عاشق (عارف) و معشوق است و از آنجا که روایت در ناخودآگاه عارف رخ می‌دهد، مکان و زمان غالباً مبهم و کلی بیان می‌شود. عطار، در رباعی‌ روایی، با بهره‌گیری از تخیل و شاعرانگی، میان تجربه و تعبیر عرفانی ارتباط برقرار کرده ‌است و صورت خام روایت تجربة خود (داستان) را به­صورت هنری آن (پیرنگ) بدل می‌کند.

کلیدواژه‌ها

• شعر عرفانی
• رباعی روایی
• عطار نیشابوری
• مختارنامه

عنوان مقاله [English]

Narrative Quatrain (Ruba’i) in Attar's Mokhtarnameh

نویسندگان [English]

• Mahdi Mohabbati ¹
• Ghorban Valiee ²
• Amir Momeni Hezaveh ²
• Hamed Shekufegi ³

¹ Associate Professor of Persian Language and Literature, University of Zanjan, Zanjan, Iran

² Assistant Professor of Persian language and literature in university of Zanjan, Zanjan, Iran

³ PhD Candidate of Persian Language and Literature, University of Zanjan, Zanjan, Iran

چکیده [English]

The largest volume of mystical narratives in Persian literature is devoted to Mathnavi. This has caused neglecting the potentials of other forms of narrative and the tendency of mystics to tell stories in those forms. This necessitates new studies that can examine the potentials of other poetic narrative forms and their features. One of the important functions of storytelling in Sufism is sharing spiritual experiences in form of a short narrative. The mystic storytellers for transferring their spiritual experiences, which are uniquely characterized as condensed and fleeting, seek a poetic form that reflects the condensed narrative of their intuition as concisely and cohesively as possible. Quatrain (Ruba'i), as one of the oldest forms of Persian literature, due to its structural features, can display the transience of the spiritual experiences of quatrain-writer mystics; besides representing unity and integrity. In this research, conducted through descriptive-analytical method and from the viewpoint of the presence of narrative elements in Attar's Mokhtarnameh, we found that in 261 quatrains (out of a total of 2279), the unity of the mystical experiences of the narrator is displayed in the most compressed form and with entanglement and integrity of form and content; more than other storytelling formats. The main characters of narrative quatrains are the lover (mystic) and the beloved, and since the narration occurs in the mystic’s subconscious mind, the place and time are often vague and general. In narrative quatrains, Attar has connected the experience to mystical interpretation of the narrative through deploying imagination and poeticness, and has turned the crude form of his narrative into an artistic one (plot).

کلیدواژه‌ها [English]

• Mystical poem
• Narrative Quatrain (Ruba'i)
• Attar Neyshaburi
• Mokhtarnameh