نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

• نسیم کرامت ¹
• حسین فقیهی ²

¹ دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا

² دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا

چکیده

«خیال» و «تخیل» جوهرۀ اصلی هنر و ادبیات هستند؛ از وهم گرفته تا رؤیا و الهام و مراتب قدسی، از دورۀ یونان باستان تا فلسفه و عرفان اسلامی، همه با خیال و تخیل پیوند دارند. این دو واژه اگرچه نزدیک‌اند، تعاریف متفاوتی دارند. توجه به خیال در عرفان اسلامی قرن‌های چهارم تا ششم هجری و حتی پس از آن، جایگاهی ویژه داشت؛ به‌طوری‌که سهروردی در قرن پنجم عالم مثالی خیال را تعریف کرده است. اما در همین دورۀ زمانی، یعنی دورۀ قرون وسطی، در غرب خیال و تخیل معادل وهم و خرافات و جنون انگاشته می‌شد. رویکردهای اخیر غربی‌ها به معارف شرق و به‌ویژه نظریه‌های عرفان شرقی و اسلامی، تأثیرات شگفت‌انگیزی بر دانش غربی، به‌ویژه در حوزۀ علوم انسانی، برجای گذاشت. در این دوره، شرق‌شناسانی چون هانری کربن و گاستون باشلار، با بهره‌گیری از معارف شرق، تغییراتی جدی در رویکرد نسبت به تخیل و شیوه‌های نقد ادبی به‌وجود آوردند و درنهایت ژیلبر دوران توانست با بهره‌گیری از تعالیم شرقی و نیز روش متقدمان خود، به بررسی انسان‌شناسانۀ ساختارهای تخیل و دسته‌بندی صورت‌های تخیلی بپردازد. در این پژوهش که به روش کتابخانه‌ای انجام شده است، علاوه‌بر تعریف و تبیین دو واژۀ متشابه خیال و تخیل، به بررسی نظریه‌های شرقی و غربی که منشأهای اصلی نظریۀ ژیلبر دوران بوده‌اند، پرداخته شده است و درنهایت، تأثیرپذیری جریان تخیل‌شناسی و نقد تخیلی معاصر غربی و به‌ویژه ژیلبر دوران از معارف اندیشمندان مسلمان قرون وسطی نشان داده شده است.

کلیدواژه‌ها

• خیال
• تخیل
• عرفان
• فلسفه
• ژیلبر دوران

عنوان مقاله [English]

From Mystics’ Imaginary to Gilbert Durand’s Imagination

نویسندگان [English]

• Nasim Karamat ¹
• Hossein Faghihi ²

¹ PhD Candidate of Persian Language and Literature, Al-Zahra University, Tehran, Iran

² Associate Professor of Persian Language and Literature, Al-Zahra University, Tehran, Iran

چکیده [English]

 “The imaginary” and “imagination” are the essences of art and literature. However, all through history, a long-held dispute has always revolved around what they actually stand for. From illusion to dream and inspiration and divinities; from the ancient Greece to the era of Islamic philosophy and mysticism, all are linked to such concepts as imagination and the imaginary.  Although these two terms are close to each other in meaning, they are actually different. “The imaginary” played an important role in Islamic mysticism of 4^th to 6^th centuries (AH), and even later. In the fifth century (AH), Sohrevardi defined the symbolic universe of the imaginary. But in that period of time, i.e., the medieval period, fantasies and imaginations were thought to be the equivalents to superstition and insanity in the West. The Western Post-Romantic era witnessed a growing inclination to Eastern ideologies and concepts, where Henry Corbin and Gaston Bachelard had a pivotal role in the introduction of Eastern knowledge and beliefs to the West, which led to serious changes in the Western perspective on imagination and imaginology, as well as extension of novel methods in literary criticism of the time. But it was not before the twentieth century when Gilbert Durand, relying heavily on Eastern and Islamic teachings and the preceding approaches, took influential steps in recognizing the nature and the structure of imagination, according to anthropological studies. In this library research, in addition to defining and explicating the two similar terms of the imaginary and imagination, we examine the eastern and western-oriented theories which were the origins of Gilbert Durand’s main theory. Accordingly, one can conclude that the contemporary Western imaginology and imaginary criticism approaches are basically indebted to the accomplishments of the Islamic scholars of the medieval

کلیدواژه‌ها [English]

• The imaginary
• Imagination
• Mysticism
• Philosophy
• Gilbert Durand