نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

• خلیل پروینی ¹
• سیدعلی دسپ ²

¹ دانشیارگروه زبان وادبیات عرب دانشگاه تربیت مدرس

² دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

یکی از رویکردهای تفسیری مورد توجه مفسّران در فهم قرآن، تفسیر عرفانی است که معانی باطنی آیات قرآن را عرضه می‌کند. تکیه بر تأویل و رمزی انگاشتنِ قرآن، مهم­ترین ویژگی تفاسیر عرفانی است. پیشینۀ این نوع نگاه به قرآن، به متون دینی پیش از اسلام برمی­گردد. صوفیه و عرفا با تکیه بر کشف و شهود و معرفت خاص خود، با روشی متمایز از مفسّران دیگر، به تفسیر قرآن پرداخته‌اند. یوسف از سوره­هایی است که بسیار مورد اقبال مفسّران قرار گرفته و تفاسیر عرفانی بسیاری هم از آن در دست است. در این پژوهش، سورۀ یوسف در ده تفسیر عرفانی، از نظر روش و رویکرد عرفانی و سیر تطوّر نگاه عرفانی به داستان حضرت یوسف^(ع) بررسی شده است. مفسّران در تفسیرهای عرفانی این سوره، به هر دو جنبۀ عرفان نظری و عملی در داستان یوسف^(ع) نظر داشته‌اند؛ البته آنان در کشف آموزه­های عرفانی این سوره، بیشتر به روایت­ها و اسرائیلیات توجه کرده­اند. گاهی هم تأویل­های ذوقی از این سوره شده است. در تفاسیر عرفانی تا قرن هفتم، نگاه عرفانی به داستان یوسف^(ع) بیشتر بر زهد و شریعت استوار بود. اما پس از آن، تحت تأثیر آرای ابن‌عربی و به پیروی از او، رویکرد تأویلی به این داستان بیشتر مورد توجه مفسّران قرار گرفت.

کلیدواژه‌ها

• واژه‌های کلیدی: رویکرد عرفانی
• قرآن
• تفسیر عرفانی
• سورۀ یوسف
• داستان یوسف(ع)

عنوان مقاله [English]

Mystical Interpretation of Josef Story in the Qur’an

نویسندگان [English]

• khalil Parvini ¹
• SeyyedAli Dasp ²

¹ Associate Professor, Arabic Language & Literature, Tarbiat Modares University

² P. H. D. student in Persian Language & Literature, Tarbiat Modares University

چکیده [English]

Mystical interpretation is an approach applied by the commentators of the Qur’an to disclose its esoteric meaning. The main feature of this approach that dates back to pre-Islamic religious texts is emphasis on the esoteric and symbolic interpretation. Sufis and Gnostics, based on their intuitions, observations, and their mystic knowledge, interpreted the Qur’an in a distinct manner from other commentators.
Josef is one of the most mystically interpreted surahs. In this inquiry, ten of these interpretations are being treated from a mystical approach and the transformation of mystical outlook is being considered. The results indicate that while the commentators had applied both theoretical and practical mysticism approaches to the interpretation of the surah, they had profited more from the religious texts prior to the Qur’an and even sometimes had provided interpretations based on their mystical tastings. The interpretations provided of the surah up to the seventh century were based on asceticism and religious Law, however, later the teachings of Ibn Arabi and the effect he left among his followers raised the attention of commentators to esoteric interpretation.

کلیدواژه‌ها [English]

• Keywords: mystical interpretation
• surah of Josef
• Josef story