نوع مقاله : علمی- ترویجی
نویسندگان
1 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی، دانشگاه فردوسی مشهد. مشهد. ایران.
2 دانشیار، گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد. مشهد. ایران.
3 دانشیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری، دانشگاه فردوسی مشهد. مشهد. ایران.
چکیده
یکی از مهم‌ترین مباحث مطرح‌شده نزد متصوّفه، مسألۀ کفر و ایمان و پیوند آنها با یکدیگر است. اگرچه مفهوم کفر و ایمان در سده‌های نخست اسلام، تقریبا مبتنی بر مبانی اسلامی است، اما با بررسی دقیق آثار عین‌القضات، درمی‌یابیم که نه تنها تأویل او از کفر و ایمان بدیع است، بلکه تقسیم‌بندی نوین و اصطلاحات عرفانی ویژۀ خود را نیز در پیرامون این دو اصطلاح مطرح کرده است. این مقاله بر آن است تا از یک سو ضمن بررسی دیدگاه عین‌القضات دربارۀ کفر و ایمان، نوآوری‌های او را در این حوزه برشمرد و از سوی دیگر با بررسی دقیق آثار عرفانی پیش و پس از عین‌القضات، آبشخورهای فکری او را تحلیل کند و میزان تاثیرگذاری عین‌القضات بر عارفانِ پس از خود را نشان دهد. در اندیشۀ عین‌القضات «کفر حقیقت» که به معنای فنای در وجود خداوند است، در بین اقسام کفر، بالاترین مرتبه را دارد. به باور او سالک برای رسیدن به «کفر حقیقت» باید از «کفر ظاهر»، «کفر نفس/مغ/جلالی» و «کفر قلب/محمّدی/جمالی» عبور کند تا به «کفر حقیقت» برسد. پس از این مرحله، «ایمان» روی می‌نماید و سالک «مؤمن» می‌شود. نتایج پژوهش نشان‌دهندۀ آن است که برداشت بدیع عین‌القضات از کفر و ایمان تا حدی متاثر از جنید و حلاّج است، اما طبقه‌بندی تازۀ او و اصطلاحات بدیع مطرح‌شده، ساخته و پرداختۀ خود اوست. پس از قاضی، بقلی در عبهرالعاشقین، نسفی در انسان کامل، باخرزی در اوراد الاحباب، شبستری در گلشن راز و مسعود دهلوی در مرآت العارفین از عین‌القضات در زمینۀ کفر و ایمان تاثیر پذیرفته‌اند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Ayn al-Quzat Hamadani's innovations in the concept of infidelity
نویسندگان [English]
- Niloufar Bahramzadeh 1
- Salman Saket 2
- Ali Ashraf Imami 3
1 M.A Student of Persian language and literature, Dr. Ali Shariati Faculty of Letters and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
2 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Dr. Ali Shariati Faculty of Letters and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad. Iran.
3 Associate Professor, Department of Comparative Religions and Mysticism, Shahid Motahari Faculty of Theology and Islamic Studies, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
چکیده [English]
The relationship between unbelief and faith is a central theme in Sufi thought. While early Islamic definitions largely adhered to traditional frameworks, Ayn al-Qudat’s works reveal a groundbreaking reinterpretation of these concepts. Not only does he redefine the essence of unbelief and faith, but he also introduces distinct mystical classifications and terminologies unique to his intellectual system. This study critically examines Ayn al-Qudat's innovative contributions to the understanding of unbelief and faith, analyzing the sources that shaped his thought and the extent of his influence on later mystics. Central to his philosophy is the concept of "True Unbelief," defined as complete annihilation in the Divine Essence, which represents the highest rank among forms of unbelief. He asserts that the seeker must traverse successive stages—"Apparent Unbelief," "Nafs/Mugh/Jalali Unbelief," and "Qalb/Muhammadi/Jamali Unbelief"—before reaching "True Unbelief." At this stage, faith emerges, enabling the seeker to achieve spiritual realization. While partially influenced by figures like Junayd and Hallaj, Ayn al-Qudat’s classifications and terminology are distinctively original. His intellectual legacy profoundly shaped subsequent mystics, including Ruzbihan Baqli in Abhar al-Asheqin, Nasafi in Insan Kamil, Bakhrazi in Awraad al-Ahbaab, Shabestari in Gulshan-e Raz, and Masoud Dehlavi in Mer'at al-Arifeen.
کلیدواژه‌ها [English]
- Ayn al-Quzdat Hamadani
- mystical terminology
- Innovations of Ayn al-Qudat
- infidelity and faith
- Jalali blasphemy Jamali blasphemy
)