نوع مقاله : علمی- پژوهشی
نویسنده
دکتری تخصصی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران
چکیده
مدل ناهم‌خوانی-گره‌گشایی (Incongruity-Resolution Model) یا IR که به طور سنتی ریشه در مطالعات طنز دارد، تاکنون به طور گسترده در تحلیل متون عرفانی به کار گرفته نشده است. این پژوهش با هدف ارائه یک مدل توسعه‌یافته برای بررسی راهبرد ناهم‌خوانی-گره‌گشایی در گفت‌وگوهای عرفانی، می‌کوشد ضمن توسعه نظری مدل مذکور، انطباق‌پذیری آن را با زمینه‌های غیر طنزآمیز و پیچیده تعلیمی-عرفانی نشان دهد. به این منظور به تحلیل کیفی صد گفتگوی منتخب از آثار عطار می‌پردازد که بر اساس انواع ناهم‌خوانی (مبتنی بر چارچوب و مبتنی بر کلام) و سازوکارهای گره‌گشایی (مبتنی بر چارچوب، مبتنی بر کلام، یا مبتنی بر استنباط) در شش الگو طبقه‌بندی شده‌اند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که در گفتگوهای عرفانی ناهم‌خوانی صرفاً تنش شناختی را برنمی‌انگیزد، بلکه جنبه آموزشی دارد و با بی‌ثبات کردن چارچوب‌های شناختی متعارف، خواننده را به سمت رشد اخلاقی و معنوی سوق می‌دهد. برخلاف طنز که به گره‌گشایی سریع و خطی تمایل دارد، گفتگوهای صوفیانه از گره‌گشایی به شیوه‌ای باز و چندلایه بهره می‌برند و فرآیند تفسیری تکرارشونده‌ای را پرورش می‌دهند که با اهداف شناختی و معنوی آموزش صوفیانه همسو است. تلاش شناختی مخاطبان برای گره‌گشایی در طنز در نهایت به سرگرمی و لذت می‌انجامد، حال آنکه در گفتگوهای عرفانی، این لذت به شکل بینش معنوی یا روشنگری تجلی می‌یابد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که مدل IR چارچوبی ارزشمند برای درک فرآیندهای پویای شناختی زیربنایی گفتگوهای عرفانی فراهم می‌آورد اما باید تکامل یابد تا ماهیت چندلایه و گاه حل‌نشده ناهم‌خوانی‌ها در گفتگوهای عرفانی را در نظر بگیرد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The Incongruity-Resolution Strategy in Mystical Dialogues
نویسنده [English]
- Zeinab Akbari
P.h.D, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature, Alzahra University, Tehran, Iran
چکیده [English]
The Incongruity-Resolution (IR) Model, traditionally rooted in humor studies, has not been extensively applied to the analysis of mystical texts. This study aims to present an expanded model for examining the incongruity-resolution strategy in mystical dialogues, demonstrating its adaptability to non-humorous and complex educational-mystical contexts. For this purpose, one hundred selected dialogues from Attar’s works were qualitatively analyzed and classified into six patterns based on types of incongruity (frame-based and verbal) and resolution mechanisms (frame-based, verbal, or inferential). The findings reveal that in mystical dialogues, incongruity not only triggers cognitive tension but also serves an educational purpose by destabilizing conventional cognitive frameworks, guiding readers toward moral and spiritual growth. Unlike humor, which favors rapid and linear resolution, Sufi dialogues employ open-ended, multilayered resolution, fostering a recursive interpretive process aligned with the cognitive and spiritual objectives of Sufi teachings. While cognitive effort in humor resolution results in amusement and pleasure, mystical dialogues transform this pleasure into spiritual insight or enlightenment. The results suggest that the IR model offers a valuable framework for understanding the dynamic cognitive processes underlying mystical dialogues but requires refinement to account for the multilayered and occasionally unresolved nature of incongruities in these texts.
کلیدواژه‌ها [English]
- Mystical Dialogues
- Attar of Nishapur
- Incongruity
- Resolution
- Incongruity-Resolution Model (IR)
)