تجلّی مضمون عشق در شعر عرفانی معاصر افغانستان با تکیه بر اشعار مجنون شاه کابلی، مستان شاه کابلی و حیدری وجودی

آروین پور, تاج الدین; رون, مهسا; قافله باشی, سید اسماعیل

doi:10.22051/jml.2022.41571.2396

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی- ادبیات عرفانی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران

² استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران

³ دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران

https://doi.org/10.22051/jml.2022.41571.2396

چکیده

پژوهش در ادبیات عرفانی معاصرِ افغانستان از حوزه‌های مغفول است، درحالی‌که در دورۀ معاصر، با وجود مسائل و مشکلات این کشور، ادبیات کم‌وبیش فعال بوده ‌است. در پژوهش حاضر، سه شاعر عارف ـ مستان‌شاه، مجنون‌شاه و حیدری وجودی ـ که در فاصلۀ زمانی صدواند سال اخیر می‌زیسته‌اند، اجمالاً معرفی و موضوعِ آشنا و دیرپای ادب عرفانی یعنی عشق در اشعار آنها واکاوی شده ‌است. این پژوهش، با روش توصیفی ـ تحلیلی، به‌دنبال پاسخ این پرسش‌هاست که اشتراک‌ها و تفاوت‌های اشعار مجنون‌شاه و مستان‌شاه کابلی که پیرو طریقت چِشتیه‌اند با حیدری وجودی که پیرو طریقت نقشبندیه است، در این حوزة مفهومی چیست؟ عشق،‌ به‌مثابه شرط وصول به کمال و معرفت الله، در نظام هستیشناسانۀ طریقت چشتیه و نقشبندیه چه جایگاهی دارد؟ و مباحث مهمی همچون تقابل عشق‌وعقل و نسبت عشق مجازی با حقیقی در اشعار سه شاعر نامبرده چگونه بازتاب یافته ‌است؟ نتایج نشان می دهد هر سه شاعر، به‌گونه‌ای متأثر از وحدت وجود و وحدت شهود، عشق را منشأ جهان هستی و تعریف‌ناپذیر دانسته و آن را عالم وحدت و مقصود غایی سالک معرّفی کرده‌اند که او را از نام‌وننگ فارغ میسازد. در اشعار مجنون‌شاه و مستان‌شاه کابلی که شوروحال عرفانی‌شان تاحدی یادآور حال‌وهوای غزل‌های مولانا جلال‌الدین است و همچنین در اشعار حیدری وجودی که متأثر از دمسازی طولانی وی با مثنوی مولاناست، عشق حقیقی صورت تکاملیافتۀ عشق مجازی دانسته‌ شده و درخصوص تقابل عشق‌وعقل نیز هرسه شاعر عشق را بر عقل برتری داده‌اند.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.20089384.1401.14.30.1.0

عنوان مقاله [English]

Manifestation of Love Theme in the Contemporary Mystical Poetry of Afghanistan Based on the Poetry of Majnon Shah Kabuli, Mastan Shah Kabuli and Heydari Wojodi

نویسندگان [English]

Tajuddin Arwinpoor ¹
Mahsa Rone ²
Seyed Esmaiel Ghafelebashi ³

¹ Ph.D. Student of Persian Language and Literature-Mystical Literature, Faculty of Literature and Humanities, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran

² Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran.

³ Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran

چکیده [English]

Research on the contemporary mystical literature of Afghanistan is a neglected field. Despite the current sufferings inflicting the country, the literature has more or less remained an active area. In this research, three mystical poets, Mastan Shah, Majnon Shah and Heydari Wojodi, who lived in the last one hundred years, have been briefly introduced and the concept of love, as the underlying theme of mystical literature, has been examined in their poetry. This study, adopting a descriptive-analytical method, sought to explore the following questions: What are the commonalities and possible differences between the poems of Majnon Shah and Mastan Shah, who followed Chishtiyyah order, and those of Heydari Wojodi, who followed the Naqshbandiyyah order; What is the place of love, as a condition for attaining perfection and knowing God, in the ontological orientation of Chishtiyyah and Naqshbandiyya orders? How have important issues like the contrast between love and reason and the relationship between material and real love reflected in the poems of these three poets? The results show that the poets, influenced by the unity of existence and the unity of intuition, considered love the origin of the universe and indefinable, and introduced it as the world of unity and the ultimate goal of the seeker; which frees him from reputation and shame. In the poems of Majnon Shah and Mastan Shah, whose mystical state is somewhat reminiscent of the state of Maulana's sonnets, also in the poems of Heydari Wojodi, which are influenced by his long engagement with Maulana's Masnavi, true love is considered as evolved form of material love and regarding the contrast between love and reason, all three poets have given priority to love over reason.

کلیدواژه‌ها [English]

Mystical poetry
Afghanistan
Love
Majnon Shah Kabuli
Mastan Shah Kabuli
and Heydari Wojodi

مراجع

آریان فر، شمس الحق (1391). شخصیتهای کلان افغانستان، چاپ2، کابل: میوند.

ابن‌عربی، محی الدّین (بیتا). فتوحات مکیه، جلد 2، بیروت: دار صادر.

حصاریان، سیّداکرام الدّین (1400). دیباچهای برمبانی عرفان و تصوّف اسلامی، بهکوشش عطاءالحق رستمزاده، کابل: امیری.

حنیف بلخی، محمّد حنیف (1397). پر طاووس یا شعر فارسی در آریانا، ج2، بهکوشش اسدالله حنیف بلخی، چاپ 3، کابل: بنیاد فرهنگی ـ اجتماعی حنیف بلخی.

حیدری وجودی، غلام حیدر (1394). دیوان حیدری وجودی، کابل: انجمن دوستداران بیدل.

خسته، خال محمّد (1386). معاصرین سخنور، چاپ 2، پیشاور: انجمن نشراتی دانش.

خسته، خال محمّد (1344). یادی از رفتگان (مشتمل بر بیوگرافی عدهای از شعرای کشور)، چاپ 1، کابل: مطبعۀ دولتی.

خلیل، محمّد ابراهیم (1339). مزارات شهر کابل، کابل: انجمن تاریخ افغانستان.

راد، سیّدمحمود (1390). شعرای دری پرداز کابل، کابل: سعید.

رحیمیان، سعید و کمپانی زارع، مهدی (1397). مبانی عرفان عملی، تهران: سمت و دانشگاه شیراز.

روا، الیور (1369). افغانستان، اسلام و نوگرایی سیاسی، ترجمۀ ابوالحسن سرومقدّم، مشهد: آستان قدس رضوی.

زرین‌کوب، عبدالحسن (1374). بحر در کوزه، تهران: مرکز

ستاری، جلال (1395). عشق صوفیانه، چاپ 8، تهران: مرکز.

سجادی، سیّدجعفر (1389). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ 9، تهران: طهوری.

عصمتاللهی، محمّدهاشم و دیگران (1378). جریان پرشتاب طالبان، چاپ 1، تهران: الهدی.

عینالقضات همدانی، ابوالمعالی (1341). تمهیدات، تصحیح عفیف عسیران، تهران: دانشگاه تهران.

غزالی، احمد (۱۳۵9). سوانح، با تصحیح هلموت رِیتر و مقدّمه و توضیح نصرالله پورجوادی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

فرمیگن، یورگین‌وازیم (1384). «سنّت صوفیگیری درافغانستان»، خط سوم، شمارۀ 7، صص16- 19.

قویم، عبدالقیوم (1387). مروری بر ادبیات معاصر دری از 1259 تا 1380. چاپ 2، کابل: سعید.

قویم، عبدالقیوم (1390). مجموعه مقالهها در زمینۀ نظریۀ ادبی و نقد ادبی، چاپ 1، کابل: سعید

کابلی، خواجه مستان‌شاه (1387). آتشکده وحدت ـ دیوان خواجه مستانشاه کابلی، با تصحیح و مقدّمۀ محمّدسرور مولایی، تهران: عرفان.

کاشانی، عزالدّین محمود (1394). مصباحُالهدایه و مفتاحُالکفایه، با مقدّمه، تصحیح و توضیح جلالالدّین همایی، چاپ 12، تهران: سخن و نشر هما.

گروه نویسندگان (1386). دایرهالمعارف آریانا، جلد 6، کابل: آکادمی علوم افغانستان.

گوهرین، سیّدصادق (1388). شرح اصطلاحات تصوف، جلد 7، تهران: زوّار.

مجنونشاه کابلی، سیّدفخرالدّین (1377). دیوان مجنون‌شاه کابلی معروف به بوستان خیال، با مقدّمه، تصحیح و اهتمام نثاراحمد نوری، پیشاور: تاج محل کمپنی.

محمّدی، گل‌نساء (1394). تلقی از عرفان در شعر معاصر افغانستان، چاپ 2، کابل: لاجورد.

محمودی، خیرالله (1392). آشنایی با مبانی عرفان و تصوّف (مکتبها، سلسلهها و بزرگان عرفان اسلامی)، تهران: آییژ.

منصوری لاریجانی، اسماعیل (1380). پیدایش عشق (شرح کتاب مونسالعشاق شیخ اشراق)، تهران: آیه.

موسوی، سیّدجمال‌الدّین (1399). تصوّف در افغانستان معاصر، با مقدّمۀ سیّدحسن اخلاق، تهران: طه.

مولایی، محمّدسرور (1400). آفتابی در میان سایهای (جستارهایی در شعر و اندیشۀ نجمالعرفا حیدری وجودی)، تهران: بی‌نا.

مونس، محمّدمتین (1390). تصوّف و عرفان در سرودههای عرفای معاصر، کابل: آکادمی علوم افغانستان.

میری رستمی، سیّدهاشم (1399). عقل و عشق در عرفان و فلسفه (از منظر ابن‌عربی، میرحیدر آملی و ملاصدرا)، جلد 2، چاپ 2، تهران: گیوا.

نامقی، احمدجام (زنده‌پیل) (1368). انیسالتائبین و صراطاللهالمبین، مقابله و تصحیح علی فاضل، تهران: طهوری.

نسفی، عزیزالدّین (1397). کتاب الانسانالکامل، با پیشگفتار هانری کربن، با تصحیح و مقدمۀ ماریژان موله، با ترجمۀ مقدّمه ضیاءالدّین دهشیری، چاپ 4، تهران: طهوری و انجمن ایران‌شناسی فرانسه در تهران.

همایی، جلال الدّین (1366). مولوینامه، جلد 2، چاپ 6، تهران: فکر روز.

همدانی، میر سیّدعلی (1395). مشاربالاذواق، مقدّمه و تصحیح محمّدخواجوی، چاپ 6، تهران: مولی.

یثربی، سیّدیحیی (1394). فلسفه عرفان (تحلیلی از اصول، مبانی و مسائل عرفان)، چاپ 7، قم: مؤسسه بوستان کتاب.

Ain al-Qozat Hamadani, A. (1962). Tamhidat. Edited by Afif Asiran. Tehran: University of Tehran.

Arianfar, SH. (2011). Afghanistan Great Characters. 2^th ed. Kabul: Maiwand.

Esmatullahi, M. and Others (1999). The Taliban severe movment. Vol. 1. Tehran: Al-Huda.

Fermigan, J. W. (2005). "The sufi tradition in Afghanistan" Third Line Quarterly. Vol. 7. pp. 16-19.Goharin, S. (2009). Explanation of the Terms of the Sufism. Vol. 7. Tehran: Zovar.

Ghazali, A. (1980). Savaneh. Edited by H. Helmut and introduction and explanation by N. Pourjavadi. Tehran: Iran Culture Foundation.

Hamadani, M. (2015). Mashareb-ul-Azvaq. Edited by M. Khajavi. 6^th ed. Tehran: Molla.

Hanif Balkhi, M. (2018). Par Tavus or Persian poetry in Ariana. Vol. 2. 3^thed. Edited by A. Hanif Balkhi. Kabul: Hanif Balkhi Caltral and Social Foundation.

Hesarian, S. (2021). Introduction to Principles of Islamic Mysticism and Sufism. Edited by A. Rostamzadeh. Kabul: Amiri.

Heydari Wojodi, Gh. (2014). Heydari Wojodi’s Divan. Kabul: Dostdaran Bidel Association.

Homaie, J. (1987). Maulvinameh. Vol.2, 6^th ed. Tehran: Fekr-E- Rooz.

Ibn Arabi, M. (n.d). Fatuhat Makiyah. Vol. 2. Beirut: Dar Sader.

Kabuli. K, (2008). Atash Kadeh Vahdat, Khwajeh Mastan shah Kabuli’s Divan. Edited by M. Mawlaie. Tehran: Erfan.

Kashani, A. (2014). Mesbah-ul- Hedayeh and Meftah-ul-Kefayeh. Edited by J. Homaie. 12^th ed. Tehran: Sukhan and Homa publication.

Khasteh, K. (2007). The Contemporarians of the oratory. 2^nd ed. Pishawar: Danesh Publition Association.

Khasteh, K. (1965). A memory of the departed (including biographies of some of the countey’s poets). 1^th ed. Kabul: State Press.

Khalil, M. (1960).Tombs of Kabul City. Kabul: History Society of Afganistan.

Majnon shah Kabuli. S. (1998). Majnon shah Kabuli’s Divan Known as Bostan Kheyal. Edited by. N. Noori. Pishawar: Taj Mahal Compani.

Mahmoudi, K. (2013). An Introduction to Fundamentals of Mysticism and Sufism. Tehran: Aizh.

Mansouri Larijani, I. (2001). Occurrence of Love (explanation of the Book Munes-ul- oshaq by Sheikh Ishraq). Tehran: Aye Publition

Mawlaie, M. (n.d). Aftabi Dar Mian Sayehei (Essays on the poetry and thought of Naj-ul- Orafa Heydary Wojodi). Tehran: n.p.

Miri Rostami, S. (2019). Reason and Love in Mysticism and Philosophy (from the point of view of Ibn Arabi, Mir Heydar and Mulla Sadra). 2^th ed. Tehran: Giva.

Mohammadi, G. (2015). A Consideration on Mysticism in Contemporary Afghanistan Poetry. 2^th ed. Kabul: Lajevard.

Mones, M. (2011). Sufism and Mysticism in Contemporary Mystics’s Poems. Kabul: Afghanistan Academy of Science.

Mousavi, S. (2019). Sufism in Contemporary Afghanistan. Edited by S. akhlaq. Tehran: Taha.

Nameqi, A. (Zhenda Pil). (1989). Anis-ul-Taybin and Serat-Allah-ul-Mobin. Edited by A. Fazeli. Tehran: Tahori.

Nasafi, A. (2017). Kitab Al-Insan-ul-Kamel. Edited by H. Carbone and M. Moleh. Transelate of Introduction by Z. Dehshiri. 4^th ed. Tehran: Tahori and the French Iranian Studies Association in Tehran.

Qavim, A. (2008). A Review of contemporary Dari Literature from 1880 to 2001. 2^thed. Kabul: Saeed.

Qavim, A. (2011). The Collection of essays on literary theory and literary criticism. 1^th ed. Kabul: Saeed.

Rad, S. (2010). Dari Approach Poets of Kabul. Kabul: Saeed.

Rahimian, S. and Kampani Zare, M. (2017). The Principles of Practical Mysticim. With the Collaboration of Mohammadi. V. Tehran: Samt and Shiraz University.

Roy, O. (1990). Afghanistan, Islam and Political Modernity. Translated by A. Sarvoghaddam. Mashhad: Astan Quds Razavi.

Sajjadi, S. (2010). A Dictionary of Mystical Terms and interpretations. 9^th ed. Tehran: Tahori.

Sattari, J. (2015). Mystical Love. 8^th ed. Tehran: Markaz.

Writers group. (2006). Ariana Encyclopedia. Vol. 6. Kabul: Academy of Science of Afghanistan.

Yathrebi, S. (2014). Philosophy of mysticism (an analysis of the principles, foundation and Problems of Mysticism). 7^th ed. Qom: Bostan Kitab Institute.

Zarinkob, A. (1995). Bahr Dar Kozeh. 6^th ed. Tehran: Markaz.

تجلّی مضمون عشق در شعر عرفانی معاصر افغانستان با تکیه بر اشعار مجنون شاه کابلی، مستان شاه کابلی و حیدری وجودی

مراجع

مراجع

دوره 14، شماره 30پاییز 1401آبان 1401صفحه 71-102

دوره 14، شماره 30
پاییز 1401
آبان 1401
صفحه 71-102