نوع مقاله : علمی- پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه جهرم، جهرم، ایران
2 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه جهرم، جهرم، ایران
چکیده
کشفالمحجوب نخستین کتابی است که در تصوف به زبان فارسی تألیف شده و استناد به آیات قرآن از ویژگیهای سبکی این متن کهن به‌شمار میآید. در این پژوهش، چگونگی تأویل آیات قرآنیِ بهکاررفته در مقدمه و شش باب آغازین این کتاب، که مؤلف در آن به موضوعات بنیادین تصوف پرداخته، بررسی و تحلیل شده است. نتایج نشان میدهد که هجویری در این بخش از کتاب برای بررسی و تبیین 17 موضوع نسبتاً کلی و گوناگون به 55 آیه از قرآن استناد کرده که برداشتش از 27 آیه صحیح بوده، از 26 آیه برداشت شخصی داشته و در تأویل 2 آیه خطای آشکار داشته است. بر این اساس، تأویل بیش از نیمی از آیات بررسی‌شدۀ مورد استناد هجویری، شخصی بوده که اثبات مدعا و مطلوب مؤلّف و تفسیر مدِّ نظر وی از برخی مفاهیم تصوف عامل اصلی برداشت های شخصی و ناصحیح او از این آیات است. از عوامل اصلی این تأویلاتِ نادرست، میتوان به تقلید هجویری از پیشینیان، شناخت محدود او از آیات و روایات و استفادۀ هدفمند از آن، انگیزۀ خاص وی در اثبات مدّعا و مطلوب خویش، و نوعی خودباوری برآمده از آشنایی او با عرفان و تصوف اشاره کرد.
کشفالمحجوب نخستین کتابی است که در تصوف به زبان فارسی تألیف شده و استناد به آیات قرآن از ویژگی های سبکی این متن کهن به‌شمار می آید. در این پژوهش، چگونگی تأویل آیات قرآنیِ به کاررفته در مقدمه و شش باب آغازین این کتاب، که مؤلف در آن به موضوعات بنیادین تصوف پرداخته، بررسی و تحلیل شده است. نتایج نشان میدهد که هجویری در این بخش از کتاب برای بررسی و تبیین 17 موضوع نسبتاً کلی و گوناگون به 55 آیه از قرآن استناد کرده که برداشتش از 27 آیه صحیح بوده، از 26 آیه برداشت شخصی داشته و در تأویل 2 آیه خطای آشکار داشته است. بر این اساس، تأویل بیش از نیمی از آیات بررسی‌شدۀ مورد استناد هجویری، شخصی بوده که اثبات مدعا و مطلوب مؤلّف و تفسیر مدِّ نظر وی از برخی مفاهیم تصوف عامل اصلی برداشتهای شخصی و ناصحیح او از این آیات است. از عوامل اصلی این تأویلاتِ نادرست، میتوان به تقلید هجویری از پیشینیان، شناخت محدود او از آیات و روایات و استفادۀ هدفمند از آن، انگیزۀ خاص وی در اثبات مدّعا و مطلوب خویش، و نوعی خودباوری برآمده از آشنایی او با عرفان و تصوف اشاره کرد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Investigating the Why and How of Interpreting Quranic Verses in Hujwiri’s Kashf al-Mahjub
نویسندگان [English]
- Bahram Shaabani 1
- Mohammad Abaszade Jahromi 2
1 Assistant Professor of Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Jahrom University, Jahrom, Iran
2 Associate Professor of Department of Islamic Philosophy and Theology, Faculty of Literature and Humanities, Jahrom University, Jahrom, Iran
چکیده [English]
Kashf al-Mahjub is the first book written on Sufism in Persian language, and quoting Quranic verses is one of the stylistic features of this ancient text. In this research, the interpretation of the Quranic verses used in the introduction and the first six chapters of the book, in which the author deals with the fundamental tenets of Sufism, has been investigated and analyzed. The results show that in this part of the book, Hujwiri has cited 55 verses of the Qur'an to examine and explain 17 relatively general and diverse issues, and his understanding of 27 verses is correct; he has a personal understanding of 26 verses; and there is an obvious error in the interpretation of 2 verses. Accordingly, the interpretation of more than half of the examined verses cited by Hujwiri is personal; the biased proof provided by the author for his claims and his intended interpretation of some concepts of Sufism are the main causes of his personal and incorrect interpretations of these verses. One of the main reasons for these incorrect interpretations is Hujwiri’s imitation of his predecessors, his limited knowledge of verses and traditions and his purposive use of them, his special motive for proving his desired claims, and a kind of self-confidence arising from his acquaintance with mysticism and Sufism.
کلیدواژه‌ها [English]
- Quranic verses
- Interpretation
- The why and how
- Kashf al-Mahjub
- Hujwiri
قرآن کریم.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دار صادر.
امینی و دیگران (1400). «تحلیل انتقادی متون نقلی اسلامی و پیشااسلامی در تعین هویت قربانی ابراهیم (ع)، پژوهش های قرآن و حدیث، سال 54، شمارۀ 2، صص 295- 320.
ایفایی، صدیقه و دیگران (1395). «آسیب شناسی قرآنی- روایی تأویلات کشف المحجوب (با تأکید بر داستان آدم و حوّا)»، پژوهش های قرآنی در ادبیات، سال 3، شمارۀ 5، صص 1- 14.
پاینده، ابوالقاسم (1363). نهج الفصاحه (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول صلى الله علیه و آله)، چاپ چهارم، تهران: دنیای دانش.
تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد (1410ق). غرر الحکم و درر الکلم، تحقیق و تصحیح سید مهدی رجائی، چاپ دوم، قم: دار الکتب الاسلامی.
جامی، نورالدین عبدالرحمن (1382). نفحات الانس، به تصحیح محمود عابدی، چاپ چهارم، تهران: اطلاعات.
جوادی آملی، عبدالله (1389). تسنیم، ج10، تحقیق سعید بندعلی، چاپ سوم، قم: صدرا.
جوادی آملی، عبدالله (1388). «علم نافع و هویت ساز»، اسراء، سال 1، شمارۀ 1، صص 9- 28.
حاکمی، اسماعیل (1382). «مروری بر سابقۀ تفأل و تطیّر و بازتاب آن در برخی تواریخ و متون ادب فارسی»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال 53، شمارۀ 1، صص 17- 26.
حسن پور آلاشتی، حسین (1381). «خرقه: آیین، پیدایش و تحول آن»، پژوهشنامۀ علوم انسانی و اجتماعی، سال 2، شمارۀ 6 و 7، صص 67- 97.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق). مفردات الفاظ القرآن، چاپ اول، بیروت: دار القلم.
زرین کوب، عبدالحسین (1387). سر نی، چاپ هفتم، تهران: علمی.
سلطانی، منظر (1370). «بررسی تفسیر متداول‌ترین آیات قرآن در امهات کتب عرفانی فارسی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، استاد راهنما: ابوالقاسم انصاری.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1384). «مشکل هجویری در طبقه بندی مکاتب صوفیه»، مطالعات عرفانی، دورۀ 1، شمارۀ 1، صص 11- 19.
صفی شلمزاری، سعید و مهدی طاهری (1398). «ظرفیتسنجی منابع فقهی در استنباط گزاره های فقه سیاسی»، حکومت اسلامی، سال 24، شمارۀ 3 (پیاپی 93)، صص 69- 92.
طباطبایی، سید محمد حسین (1374). ترجمۀ تفسیر المیزان، ترجمۀ محمدباقر موسوی، چاپ پنجم، قم: دفتر نشر اسلامی جامعه مدرسین حوزۀ علمیه قم.
عرب، مریم و فاطمه مدرسی (1390). «جایگاه قرآن و تأویل آن در تمهیدات عین القضات همدانی»، معرفت، سال 20، شمارۀ 2، 97-112.
فخر رازی، محمد بن عمر (1420ق). التفسیرالکبیر (مفاتیح الغیب)، چاپ سوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
طبرسی، فضل بن حسن (بیتا). ترجمۀ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مشهد: آستان قدس رضوی.
طریحی، فخرالدین(1367). مجمع البحرین، تحقیق احمد حسینی. چاپ دوم، قم: مکتب نشر الثقافة الاسلامیه.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1410ق). العین، محقق: مهدی المخزومی و ابراهیم السامرایی، چاپ دوم، قم: انتشارات هجرت.
کاشانی، عزالدین محمود (1372). مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، به تصحیح جلالالدین همایی، چاپ چهارم، تهران: نشر هما.
کراجکی، محمد بن علی (1410ق). کنز الفوائد، تصحیح عبدالله نعمت، چاپ اول، قم: دارالذخائر.
گودرزی، مهران (1397). «بررسی مشروعیت استخاره با قرآن کریم از منظر روایات»، پژوهش های فقه اسلامی و مبانی حقوق، سال 1، شمارۀ 1، صص 65- 78.
مجلسی، محمد باقر(1403ق). بحار الانوار، جمعی از محققان، چاپ دوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
محمدبن منور (1390). اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابیسعید، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ دهم، تهران، آگاه.
مکارم شیرازی، ناصر (1371). تفسیر نمونه، جمعی از نویسندگان، چاپ دهم، قم: دار الکتب الاسلامیه.
میرقادری، سید فضلالله و حسین کیانی (1391). بن مایه های ادبیات مقاومت در قرآن، ادبیات دینی، سال 1، شمارۀ 1، صص 69- 95.
نبیلو، علیرضا و ایلقار محمدی ینگجه (1399). «بررسی بافت و زمینۀ کاربرد آیات قرآن در دو اثر روزبهان»، پژوهش‌های ادبی، سال 8، شمارۀ 1، صص 153-184.
هجویری، علی بن عثمان (1383). کشفالمحجوب، به تصحیح محمود عابدی، چاپ اول، تهران: سروش.
همتی، امیرحسین (1394). «یادآوری یک نکته در تصحیح کشف المحجوب هجویری»، پژوهش های ادب عرفانی (گوهر گویا)، سال 9، شمارۀ 2 (پیاپی 29)، صص 87- 108.
یزدانی، حسین (1395). «شریعت در کشف المحجوب هجویری»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، دورۀ 14، شمارۀ 41، صص 83- 104.
Holy Quran.
Amini & others (1979). "Critical analysis of Islamic and pre-Islamic narrative texts in determining the identity of Ibrahim's victim (pbuh) ."Quran and Hadith researches. No 54. (2). 295-320.
Fakhr Razi, M. (1999). Al-Tafsir Al-Kabir (Mufatih Al-Ghayb). 3th ed. Beirut: Revival of Arab Heritage.
Farahidi, Kh. (1989). Al-Ain. Edited by M. Al-Makhzoumi & E. Al-Samaraei. 2th ed. Qom: Hijrat Publications.
Gudarzi, M. (2017). "Examination of the legitimacy of Istikhara with the Holy Quran from the point of view of hadiths". Studies in Islamic jurisprudence and fundamentals of law. No 1. (1). 65-78.
Hakimi, I. (2003). "A review of the history of Tafaal and Tayir and its reflection in some chronicles and texts of Persian literature". Journal of Faculty of Literature and Human Sciences, University of Tehran. No 53. (1). 17-26.
Hasanpour A. (2012). "Kharaqa: Ritual, Its Origin and Evolution". Journal of humanities and social sciences. No 2. (6 &7). 67-97.
Hemmati, A. (2014). "Remembering a point in the correction of Kashf al-Mahjub Hojviri". Researches of mystical literature (Gohar Goya). No 9. (2). 87-108.
Hojviri, A. (2004). Kashf al-Mahjub. Edited by M. Abedi. 1th ed. Tehran: Soroush.
Ibn Manzoor, M. (1993). Arabic language. 3th ed. Beirut: Dar Sader.
Ifai, S. & others (2015). "Qur'anic pathology-narrative interpretations of Kashf al-Mahjoob (with emphasis on the story of Adam and Eve)". Quranic researches in literature. No 3. (5). 1-14.
Jami, N. (2012). Nafahat al-ons. Edited by M. Abedi. 4th ed. Tehran: Information.
Javadi Amoli, A. (2009). "Useful and identity-building science". Asraa. No 1. (1). 9-28.
Javadi Amoli, A. (2010). Tasnim. vol. 10. Edited by S. Bandali. 3th ed. Qom: Sadra.
Karajki, M. (1989). Kanz al-Favaed. Edited by A. Nemat. 1th ed. Qom: Dar al-Zakhaer.
Kashani, E. (1993). Misbah al-Hadaya and Miftah al-Kafayah. Edited by J. Homai. 4thed. Tehran: Homa.
- (2011). Asrar al-Tawheed in the authority of Sheikh Abi Said. Edited by M. Shafiei Kodkani. 10th ed. Tehran: Agah.
Majlisi, M. (1982). Behar Al-Anwar. Edited by A group of researchers. 2th ed. Beirut: Dar al ehya trath al arabi.
Makarem Shirazi, N. (1992). Sample interpretation. Edited by A group of writers. 10th ed. Qom: Dar al-Kotob al-Islamiye.
Mir Qadri, S. F. & Kiyani H. (2011). "The basics of resistance literature in the Qur'an". Religious literature. No 1. (1). 69-95.
Payandeh, A. (1984). Nahj al-Fasahah (a collection of short words of the Prophet, may God bless him and grant him peace). 4th ed. Tehran: World of Knowledge.
Ragheb Esfahani, H. (1991). Vocabulary of Quranic words. 1th ed. Beirut: Dar al-Qalam.
Safi Shalmazari, S. & Taheri M. (2018). "Measuring the capacity of jurisprudential sources in deducing propositions of political jurisprudence". Islamic government. No 24. (93 in a row). 69-92.
Shafi'i Kadkani, M. (2004). "Problem of Hajawiri in the classification of the schools of Sofia". Mystical Studies. No 1. (1). 11-19.
Tabarsi, F. (Beita). The Translation of Majam al-Bayan fi Tafsir al-Qur'an. Mashhad: Astan Quds Razavi.
Tabatabai, S. M. (1995). Translation of Tafsir al-Mizan. Translated by M. Mousavi. 5thed. Qom: Islamic Publishing House of the Qom Theological Seminary Society.
Tamimi Amedi, A. (1989). Ghorar al-Hekam and Dorar al-Kalam. Edited by S. M. Rajaei. 3th ed. Qom: Dar al-Katb al-Islami.
Tareehi, F. (1988). Bahrain Assembly. Edited by A. Hosseini. 2th ed. Qom: Islamic Culture Publishing School.
Yazdani, H. (2015). "Shari'at in Kashf Al-Mahjub Hajawiri". Persian language and literature research. (41). 83-104.
Zarin Koob, A. (2008). Straw Head. 7th ed. Tehran: Scientific.
)