ادبیات عرفانی - مقالات آماده انتشار

مولانا جلال‌الدین در ضمن نقل قصه‌های مثنوی، در موارد متعددی از روایت آن‌ها چشم می‌پوشد و به بیان معارف باطنی گریز می‌زند و پس از تبیین موضوعات متکثر عرفانی و در اعلام بازگشت به ظاهر قصة اصلی، از عبارتِ ... بیشتر مولانا جلال‌الدین در ضمن نقل قصه‌های مثنوی، در موارد متعددی از روایت آن‌ها چشم می‌پوشد و به بیان معارف باطنی گریز می‌زند و پس از تبیین موضوعات متکثر عرفانی و در اعلام بازگشت به ظاهر قصة اصلی، از عبارتِ «این سخن پایان ندارد...» و تعابیر مشابه بهره می‌برد که در حکم بیت ترجیع و برگردان قصه‌های مثنوی است. آنچه تمامی این قصه‌ها را در متنی یک‌پارچه پیوند می‌دهد، در بعضی از واژه‌های کلیدی عبارت مذکور نشان داده می‌شود که در تبیین دقایق عرفانی مثنوی راهگشاست. هدف اصلی پژوهش عبارت است از: تحلیل «ابیات برگردان» و نقش اصلی واژه‌های آن در توجه‌دادن مخاطب به پیام سخن و نیز چگونگی تبیین فرم و محتوای اندیشه‌های مولانا با استفاده از «ابیات برگردان». این پژوهش با شیوة تحلیل محتوا و با توجه به قصه‌های دفتر اول مثنوی انجام شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که مولانا با استفاده از «ابیات برگردان» و در محل تلاقی باطن و ظاهر قصه کلمات، اصطلاحات و ترکیباتی وضع می‌کند که برای کشف و بسط مفاهیم عرفانی در آن موقعیت کلامی نقشی تعیین‌کننده دارد. دقت در این معنی برخی از اغراض اصلی سخن را برجسته می‌کند و خلاقیت‌های معنی‌آفرینیِ مولانا را در دسترسی خواننده به مبانی عمیق‌تر تجربة عرفانی آشکار می‌دارد.

مشاهده مقاله

علمی- پژوهشی

نسبت سماع صوفیانه با تجارب عرفانی

میلاد صلاحی خلخالی؛ قدرت الله طاهری؛ احمد خاتمی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 مهر 1403

https://doi.org/10.22051/jml.2024.48082.2609

چکیده

سماع در نگاه بسیاری از عارفان از ارکان اساسی سلوک محسوب میشود و قدری عظیم دارد. این مفهوم که دارای شئون مختلفی چون آواز، صدای خوش، الحان، موسیقی و سازها، رقص، خرقه‌دریدن و... است در برساختن هویت عارفان ... بیشتر سماع در نگاه بسیاری از عارفان از ارکان اساسی سلوک محسوب میشود و قدری عظیم دارد. این مفهوم که دارای شئون مختلفی چون آواز، صدای خوش، الحان، موسیقی و سازها، رقص، خرقه‌دریدن و... است در برساختن هویت عارفان و مکتب عرفانی آنان نقشی اساسی داشته است. از سوی دیگر، تجارب عرفانی که طی آن عارف به انحاء مختلف خود را در ارتباط با عالم برین می‌یابد و حال و تجربه‌ای بی‌واسطه کسب می‌کند نیز عنصری حیاتی و گاه غایت قصوای سلوک عارفانه بوده است. فهم ارتباط این دو موضوع مضاف بر این‌که می‌تواند دلیل اهمیت سماع در نگاه عارفان را آشکار سازد، رهیافتی جدید بر گونه‌های متنوع تجربة عرفانی در میان صوفیان است. در نوشتار حاضر، پس از گردآوری داده‌ها از متون منثور این پیوند را در سه شأن دسته‌بندی کرده‌ایم؛ نخست، سماع در جمیع شئون گاه به مثابة برانگیزانندة تجارب معنوی در نظر گرفته شده است، یعنی گاه غرض عارفان از سماع نیل به تجارب عرفانی بوده است. دُدیگر، تعاریفی از سماع به دست داده شده یا ویژگی‌هایی به آن نسبت داده شده که گویی خود، نوعی تجربة عرفانی برای عارفان شوریده‌حال محسوب می‌شده است. در نهایت، گاهی نیز دست‌کم در برخی شئون در معنای نتیجه یا پیامد تجربه‌های عرفانی در نظر گرفته شده است؛ در واقع بعد از کسب تجارب عرفانی، برخی بروزها چون رقص و خرقه دریدن رخ‌ می‌داده است. این ارتباط که تاکنون در پژوهش‌های عرفانی مغفول مانده است از این سه منظر در گزارش‌ها، سخنان و آراء عارفان در متون منثور عرفانی پی‌جویی شده است.

مشاهده مقاله

علمی- پژوهشی

خوانش مفهوم «کرامت» در اسرارالتوحید و ترجمۀ رسالۀ قشیریه براساس نظریۀ ایدئولوژی آلتوسر

الهام کارگر؛ علی صفایی سنگری؛ محمود رنجبر؛ معصومه غیوری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 20 فروردین 1404

https://doi.org/10.22051/jml.2025.50452.2676

چکیده

نسبت‌دادن کرامات و خوارق عادات به مشایخ صوفیه، از دوران آغازین تصوف به‌صورت پراکنده در متون صوفیه رواج داشت و بخشی از تذکره‌ها و مقامات مشایخ صوفیه را به خود اختصاص‌داده‌است. اسرارالتوحید و ترجمۀ ... بیشتر

مشاهده مقاله

علمی- پژوهشی

واکاوی اندیشه های عرفانی در دیوان شیخ غلامعلی حکیم شیرازی

زهرا حاجی محمّدی؛ آرزو پوریزدان پناه کرمانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 13 خرداد 1404

https://doi.org/10.22051/jml.2025.50578.2680

چکیده

شیخ غلامعلی شیرازی متخلّص به حکیم، یکی از شاعران عارف شیعه مذهب و از شاگردان آقامحمّدرضا قمشه‌ای است. وی در اواخر قرن 13 و اوایل قرن 14 می‌زیستو علی رغم عمر کوتاهش آثار متعددی از وی باقی‌مانده است. حکیم ... بیشتر

مشاهده مقاله

علمی- پژوهشی

خوانشی از تصوف خاقانی بر پایۀ نقد دیدگاه‌های صاحب‌نظران

سیدمرتضی سجادی نژاد؛ علیرضا فولادی؛ فاطمه سادات طاهری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 13 خرداد 1404

https://doi.org/10.22051/jml.2025.50330.2669

چکیده

ابهام در رابطه با جایگاه تصوف خاقانی، ناشی از دیدگاه‌هایی که آن را صوری یا مقطعی می‌دانند، بازنگری این موضوع را ضروری کرده است. این پژوهش با هدف تبیین اصالت تصوف خاقانی و ارائۀ چارچوبی نو انجام شد. با ... بیشتر

مشاهده مقاله

علمی- پژوهشی

رباعیات مقالات شمس تبریزی از مولانا نیست

رحمان مشتاق مهر؛ مهناز نظامی عنبران

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 خرداد 1404

https://doi.org/10.22051/jml.2025.50369.2670

چکیده

از حدود 197 بیت فارسی موجود در کتاب مقالات شمس تبریزی که حدود نصفِ آنها به رباعیات اختصاص دارد، حداقل 38 رباعی در دیوان کبیر و آثار منثور مولانا نیز آمده است. همچنان‎که از انواع دیگر شعر مندرج در مقالات ... بیشتر از حدود 197 بیت فارسی موجود در کتاب مقالات شمس تبریزی که حدود نصفِ آنها به رباعیات اختصاص دارد، حداقل 38 رباعی در دیوان کبیر و آثار منثور مولانا نیز آمده است. همچنان‎که از انواع دیگر شعر مندرج در مقالات شمس، ابیاتی در غزلیات مولانا هست که در نظر اول به مثابۀ منبعِ اصلی اشعار مقالات تلقّی می ‏شود؛ استاد موحّد نیز در تعلیقات مقالات شمس به صرفِ پیدا شدنِ رباعی یا بیتی در دیوان کبیر، آن را به عنوان منبع استشهاد شمس تلقی کرده‏ و گذشته‏ اند. به استثنای چند مورد، با لحاظِ منابع کهن‏ تری که در برخی تحقیقات، برای هر کدام از ابیات فارسی مقالاتِ شمس پیدا و معرّفی شده است، اکنون با اطمینان می‏ توان گفت که شعری از مولانا در مقالات شمس نیامده است و اشعار مشترک مقالات و آثار مولانا، بیانگرِ تأثیر حیرت‏ آور شمس بر مولانا بوده و حاکی از آن است که مولانا نه تنها کلمات و آموزه ‏های شمس را مغتنم شمرده و در مطاوی ابیات مثنوی و دیوان آورده است، بلکه حتّی ابیات دیگران را که بر زبان شمس جاری شده، به مثابۀ یادگارهایی گرانبها و الهام‏ بخش، همواره بر لب داشته است. مریدانی که این ابیات را از زبان او می‏ شنیده ‏اند به تصوّر اینکه سروده ‏های خودِ اوست، به نام او ثبت کرده و در دیوان او باقی گذاشته‏ اند.در این مقاله تنها به منابع و سرایندگان رباعیات مقالات شمس پرداخته شده و برای اغلب آنها منابعِ مکتوبِ کهن‏ تری ذکر شده است.

مشاهده مقاله

دوره 17 (1404)

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 2 (1389)

دوره 1 (1388)

دوره و شماره: مقالات آماده انتشار / پذیرفته شده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده