ادبیات عرفانی - مقالات آماده انتشار

پژوهش حاضر به بازکاوی معنای عشق در گذر از متون عرفانی می پردازد. نظریة ربط اسپربر و ویلسون که بنیادی زبانی دارد و در گروه مقولات کاربردشناسی شناختی قرار می گیرد، چارچوب نظری این پژوهش را شکل داده است. ... بیشتر پژوهش حاضر به بازکاوی معنای عشق در گذر از متون عرفانی می پردازد. نظریة ربط اسپربر و ویلسون که بنیادی زبانی دارد و در گروه مقولات کاربردشناسی شناختی قرار می گیرد، چارچوب نظری این پژوهش را شکل داده است. ماحصل این پژوهش نشان می دهد در بازخوانی متون عرفانی( بررسی موردی در یک غزل از دیوان حافظ) از منظر مخاطب، عشق معنایی تجویزی و از پیش تعیین ندارد و اساساً پدیده ای متکثر است و از آنجا که بیان تجربه های متافیزیکی در حوزة عرفان چنانکه عرفا گفته اند با کلمات و عبارات غیر ممکن است، پیام عارف در قالب نظام متشکل از انگاره های بافتی به صورت تلویحی به مخاطب عرضه شده و همین مسأله سبب ایجاد تکثرات معنایی بیرون از جهان عرفان شده است. بر اساس نظریة ربط این تلویحات طیفی از اشارات قوی و ضعیف را شامل می شوند که خوانندة متن بسته به اطلاعات دانشنامه ای و داشته های حافظة بلند مدت و کوتاه مدت و نیز بافت ادراکی خود و موارد دیگر به تفسیر آن ها می پردازد و هر زمان که انتظار وی از ربط پیام گوینده کافی ب نظر برسد، دست از تلاش بر می دارد. با استفاده از پرسشنامه ای که بر مبنای نظریة ربط و اهمیت دلالت های بافتی بر روش فهم اکتشافی کلام تهیه شد عواملی همچون سن، جنس، تحصیلات، اعتقادات و... مورد بررسی قرار گرفت و نشان داد که برخی از این عوامل می تواند بر دریافت خواننده از عشق در بازخوانی متون عرفانی و جز آن اثرگذار باشد.

علمی- پژوهشی

نمادها و نمادواره‌های ابداعی در مصیبت‌نامۀ عطار

فاطمه رضایی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 اسفند 1402

https://doi.org/10.22051/jml.2024.44740.2502

چکیده

نماد مفهومی بسیار گسترده است که تعاریف متعددی در کتب مختلف از آن ارائه شده است و در نگاه کلی عبارت از هر علامت، اشاره، کلمه، ترکیب و عبارتی است که بر معنی و مفهومی ورای آن‌چه ظاهر آن می‌نماید، دلالت دارد. ... بیشتر نماد مفهومی بسیار گسترده است که تعاریف متعددی در کتب مختلف از آن ارائه شده است و در نگاه کلی عبارت از هر علامت، اشاره، کلمه، ترکیب و عبارتی است که بر معنی و مفهومی ورای آن‌چه ظاهر آن می‌نماید، دلالت دارد. در دسته‌بندی نمادها یکی از اقسام نمادهایی که از آن نام برده شده، نمادهای ابداعی است ؛ نمادهایی که ساختۀ ذهن خود شاعر است و تا قبل از او کسی آن مفهوم را در آن معنای نمادین به‌کار نبرده است. از این‌رو هر یک از شاعران نمادپرداز، در تصاویر نمادین خود نمادهای ابداعی دارند که پیش از آن‌ها کسی آن را به کار نگرفته است. عطار هم از جمله شاعرانی است که در اشعار خود موفق به تدوین یک نظام منسجم نمادین شده است. او در نمادپردازی ابداعاتی دارد که در این پژوهش برآنیم تا با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع و اسناد مکتوب و الکترونیکی این نمادها را در مصیبت‌نامه استخراج کنیم و از این رهگذر هم شیوه‌های نمادپردازی عطار را به‌دست آوریم و هم فراگیر شدن یا نشدن این نمادها بعد از عطار بر ما مکشوف گردد. . نتایج حاصل از تحقیق نشان می‌دهد که برخی از نمادهای ابداعی عطار را تا کنون هیچ شاعری جز عطار به کار نبرده اما برخی دیگر به صورت نمادهای فراگیری در شعر شاعران پس از عطار درآمده است. نمادهای ابداعی عطار در سه شکل؛ اضافه‌‌های تشبیهی، استعارات و حکایات تمثیلی بیان شده‌‌اند که اغلب موارد استخراج شده، به صورت اضافه‌‌های تشبیهی است.

مشاهده مقاله

علمی- پژوهشی

تحلیل مؤلّفه‌های تجربة عرفانی در داستان دقوقی با استفاده از نظریة والتر استیس و ویلیام جیمز

میلاد صلاحی خلخالی؛ قدرت الله طاهری؛ احمد خاتمی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 اردیبهشت 1403

https://doi.org/10.22051/jml.2024.46640.2560

چکیده

داستان دقوقی در مثنوی معنوی روایتی چند وجهیست و به دلیل ساختار سیّالش میتوان آنرا از ابعاد مختلف تحلیل کرد. شناخت ویژگیهای تجربة عرفانی که جوهرة اصلی برسازندة این تمثیل است، میتواند یکی ... بیشتر داستان دقوقی در مثنوی معنوی روایتی چند وجهیست و به دلیل ساختار سیّالش میتوان آنرا از ابعاد مختلف تحلیل کرد. شناخت ویژگیهای تجربة عرفانی که جوهرة اصلی برسازندة این تمثیل است، میتواند یکی از این تحلیلها باشد. تجربة عرفانی، قرار گرفتن در لحظات جذبه و کشفی است که طی آن فرد، واجد تجربهای شگفت میشود و خود را در ارتباط با جهان بالا مییابد. شناخت ماهیت این امر وجهة همّت بسیاری از اندیشمندان حوزة فلسفة عرفان بوده است. ویلیام جیمز و والتر استیس از بزرگترین نظریهپردازان در حوزة تجربة عرفانی هستند که ویژگیهای آن را شناسایی کردهاند. نظام علمی و نظری که این دو در باب شناخت ویژگیهای تجارب عرفانی بنا کردهاند میتواند گره از از کار پیجیدهترین تجارب عرفانی باز کند. تجارب عرفانی داستان دقوقی واجد مشخصههایی است که میتواند با استفاده از این نظام علمی شناسایی و ابهامات آن برطرف گردد. ویژگیهایی چون بیانناپذیری، تناقضآمیزی، بینش وحدانی، احساس برکت و عینیت، داشتن کیفیت معرفتی و... در این داستان به چشم میخورد. دقوقی در ابتدای تجربهاش به ادراک وحدتِ کثرات میرسد، این تجربه با تبدلهای پیاپی، متناقض به نظر میرسد. تجربة او واجد کیفیت معرفتیست. دقوقی به ادراکی میرسد که سرشار از برکت است. وی بر بیان ناپذیری تجربة خود نیز تصریح میکند. بنابراین مسألة اصلی در این جستار این است که با استفاده از مختصات مطروحه در باب تجارب عرفانی، خوانشی دیگر از این تمثیل نمادین به دست داده شود. هرچند همچون عموم این تجارب، همة ویژگیها در آن نیامده و خصوصیاتی چون زودگذری در این تمثیل غایب است.

مشاهده مقاله

علمی- پژوهشی

حکمت متعالیه از ساختارگرایی تا پساساختارگرایی

نفیسه مصطفوی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 تیر 1403

https://doi.org/10.22051/jml.2024.37666.2548

چکیده

یکی از مسائل مهم در فلسفه عرفان، نقش ساختارهای تجربه‌گر در محتوای تجارب عرفانی و نسبت این تجارب با یکدیگر است که باعث شکل‌گیری رویکردهای پرینالیزم، ذات گرایی، ساختارگرایی و زمینه زدایی شده است. در این ... بیشتر یکی از مسائل مهم در فلسفه عرفان، نقش ساختارهای تجربه‌گر در محتوای تجارب عرفانی و نسبت این تجارب با یکدیگر است که باعث شکل‌گیری رویکردهای پرینالیزم، ذات گرایی، ساختارگرایی و زمینه زدایی شده است. در این تحقیقِ تحلیلی-تطبیقی پس از معرفی اجمالی هریک از این مواضع، به جستجوی پاسخ ملاصدرا به این مسئله پرداخته شد. یافته ها: در رویکرد ملاصدرا، ساختارهای شخصی، نقش مهمی در تجارب عرفانی دارد؛ بطوریکه عارف به حقایق متعالی از طریق انعکاس و تجربه آن در واقعیت درونی ارتباط برقرار می‌کند و به همین جهت نقش استعداد، باورها، رفتارها، انتظارات، تمایلات و توجهات در این تجارب بارز است؛ در عین حال تجارب عرفانی موازی در سنتهای متمایز حاکی از تأییداتی در راستای رویکرد پرینالیزم است. ملاصدرا برخی تجارب یا داده‌های عمودی را خیالی دانسته و موضع ساختارگرایی محض را برمی‌گزیند و در مرحله فنا، نیل به تجارب ناب و گذار از رویکرد ساختارگرایی به پرینالیزم را ترجیح می‌دهد. به عبارتی دیدگاه صدراالدین، رویکرد ساختارگراییِ تشکیکی است؛ یعنی هرچه تجربه‌گر به مراتب بالاتری از حقیقت سیر می‌کند و زهد و حریت در او بیشتر می‌شود، نقش ساختارهای فردی کمرنگ‌تر و واقع نمایی و همگرایی عرفا در تجارب موازی بیشتر می‌شود. در این موارد در تحلیل ادبیات عرفانی، تحلیل زمینه‌ای را برمی‌گزیند

مشاهده مقاله

علمی- پژوهشی

«خرقه دریدن، از روزگار باستان تا خانقاه صوفیّه»

نگین مژگانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 06 تیر 1403

https://doi.org/10.22051/jml.2024.46571.2555

چکیده

در این پژوهش، سنّت خانقاهی خرقه دریدن با آداب مشابهی در فرهنگ‌های ایران باستان، مسیحیّت، یهودیّت و همچنین برخی رسوم کهن عرب جاهلی، مصری و بین‌النهرینی مقایسه شده‌است. در بخش نخست این مقاله به معرّفی ... بیشتر در این پژوهش، سنّت خانقاهی خرقه دریدن با آداب مشابهی در فرهنگ‌های ایران باستان، مسیحیّت، یهودیّت و همچنین برخی رسوم کهن عرب جاهلی، مصری و بین‌النهرینی مقایسه شده‌است. در بخش نخست این مقاله به معرّفی اجمالی سنّت جامه دریدن در تصوّف اسلامی پرداخته‌‌ و در ادامه با ارائۀ شواهدی نشان داده شده‌است که شباهت قابل ‌توجّهی میان این رسم و سنّت جامه دریدن در دیگر فرهنگ‌ها و مذاهب کهن وجود دارد که از قدمت و گستردگی این رسم باستانی خصوصاً در منطقۀ خاور نزدیک حکایت می‌کند. به طور کلّی در تمام نمونه‌های بازمانده، جامه دریدن بر نوعی حسّ اضطراب شدید دلالت دارد. در نمونه‌های کهن‌تر، مرگ عزیزان و ترس از عواقب هولناک گناهان کبیره‌ای چون کفرگویی اصلی‌ترین محرّک‌های این رفتار خاص‌اند. این معانی در ادبیّات یهودی، مسیحی و اسلامی نمونه‌های فراوانی دارند و همچنین به فرهنگ تصوّف اسلامی نیز راه یافته‌اند. علاوه بر این‌ها، تصوّف اسلامی این رسم کهن را بازتفسیر و با افزودن معانی تازه‌ای متناسب با چهارچوب‌های مفهومی خود به سنّت باستانی جامه دریدن، آن را به رسمی خانقاهی بدل کرده‌است. در پایان این نوشته، پس از تحلیل نمونه‌های متعدّد از این رفتار سمبولیک در طول تاریخ، به نخستین ریشه‌ها و فرآیند شکل‌گیری آن پرداخته می‌شود و دو فرضیّه در رابطه با سرمنشأهای این رسم کهن مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرند.

مشاهده مقاله

علمی- پژوهشی

تحلیل نشانه‌شناختی و کارکردهای «خواب و واقعه» در صفوة الصفا ابن‌بزاز اردبیلی

مولود جوانمرد؛ حسین فقیهی؛ محبوبه مباشری؛ سید سلمان صفوی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 09 مرداد 1403

https://doi.org/10.22051/jml.2024.47230.2574

چکیده

این مقاله تحلیل واقعهٔ عرفانی در کتاب صفوه الصفا اثر ابن‌بزاز اردبیلی پیرامون احوالات شیخ‌صفی‌الدین اردبیلی با روش نشان‌شناسی امبرتو اکو است. معنی‌شناسی واقعه سابقه‌ای طولانی دارد اما نشانه‌شناسی ... بیشتر این مقاله تحلیل واقعهٔ عرفانی در کتاب صفوه الصفا اثر ابن‌بزاز اردبیلی پیرامون احوالات شیخ‌صفی‌الدین اردبیلی با روش نشان‌شناسی امبرتو اکو است. معنی‌شناسی واقعه سابقه‌ای طولانی دارد اما نشانه‌شناسی آن امری است که تاکنون مغقول مانده است. پس از بیان چهارچوب نظری نشانه‌شناسی، تحلیل نشانه‌شناختی متن نشان می‌دهد که چگونه می‌توان از نشان‌شناسی برای تحلیل واقعه استفاده کرد و نمونه‌هایی از واقعه‌های بیان‌شده در کتاب صفوه الصفا با این روش تحلیل شده است.دو سؤال اصلی عبارت است از فرآیند تولید نشانه واقعه و تفسیر آن چگونه است؟ و کارکردهای واقعه براساس دیدگاه نشانه‌شناسی کدام است؟ بر این اساس دو هدف اصلی این پژوهش عبارت است از بررسی فرایند تولید و فرایند فهم و تفسیر واقعه و بررسی کارکردهای واقعه.حاصل آنکه از دیدگاه نظریهٔ «تولید نشانه» واقعه را می‌توان به‌مثابه سکه‌ای در نظر گرفت که در یک رو مسیر ارتباطی میان سالک با عالم معناست و در رویی دیگر پیامی که از عالم معنا به سالک می‌رسد. سالک گیرنده پیام است اما قادر به ادراک معنای پیام نیست. او تنها می‌تواند پیام را به نشانه‌های زبانی تبدیل کند. پیر و مراد مفسر واقعه است و اوست که پیام اصلی واقعه را برای سالک آشکار می‌کند. در دیگرسو، واقعه خود نشانه‌ای است که کارکردهایی دارد و از آن جمله می‌توان به تکاپو برای یافتن پیر و کارکردهای تعلیمی اشاره کرد. نشانه‌شناسی علاوه‌بر رمزگشایی از معانی و درونمایهٔ واقعه، توجه را به ساختارها و روابط درون‌متنی واقعه و فرستنده، گیرنده و مفسر واقعه نیز معطوف می‌کند.

مشاهده مقاله

علمی- پژوهشی

«داستان تحول» در کشف‌الاسرار و عدة‌الابرار میبدی

لیلا پژوهنده؛ مریم سادات دستغیب

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 16 مرداد 1403

https://doi.org/10.22051/jml.2024.47402.2579

چکیده

در برخی حکایت‌های صوفیانه شاهد تغییر و تحول یکی از شخصیت‌ها هستیم. هرچند انتظار می‌رود در قصه‌ با شخصیت‌های ایستا روبه‌رو شویم در این مورد شخصیت دگرگون می‌شود و - بر خلاف ساختار قصه‌ها به جای وقایع ... بیشتر در برخی حکایت‌های صوفیانه شاهد تغییر و تحول یکی از شخصیت‌ها هستیم. هرچند انتظار می‌رود در قصه‌ با شخصیت‌های ایستا روبه‌رو شویم در این مورد شخصیت دگرگون می‌شود و - بر خلاف ساختار قصه‌ها به جای وقایع داستانی - در مرکز و محورحکایت قرار می‌گیرد. برخی از این تحول‌ها ناگهانی و در اثر کرامت یا معجزه و برخی با سیر منطقی و علّی رخ می‌دهد. در نوبت سوم جلدهای اول تا دهم کشف‌الاسرار و عدةالابرار میبدی (نگارش: حدود سده ششم) 37حکایت از این دست وجود دارد. در این پژوهش این حکایت‌ها را از منظر ساختار، چگونگی و دلایل ایجاد تحول، انواع شخصیت‌، پیرنگ، درون‌مایه، زمان و مکان به شیوه تحلیلی و توصیفی و به کمک جدول‌ و نمودار بررسی کردیم. دست‌آورد پژوهش نمونه‌هایی از حقیقت‌مانندی نسبی، همدلی مخاطب با حکایت، جوانی جامعه تحول‌یافته، حضور کمرنگ زنان در ماجرای تحول، لزوم زمینه و استعداد درونی، تحول در جهت مثبت، نقش اراده و اختیار، ماندگاری تجربه، بازگشت به خداوند به عنوان درون‌مایة کلی حکایات و شگردهایی چون کاربرد پیرنگ پیچیده‌تر و حکایت‌های طولانی‌تر، زاویه دید اول شخص یا ترکیبی، پرداختن به جزییات حالات شخصیت‌ها و فضاسازی را نشان می دهد. بررسی «داستان تحول» یا «رشد و کمال» با روشنی بخشیدن به منظومه فکری نویسنده، مفهوم تحول، سویه‌های ادبی، هنری و روایی و گفتمان غالب روزگار میبدی به دریافت و فهم کاملتر تفسیر می‌انجامد.

مشاهده مقاله

علمی- پژوهشی

پندِ پیران، معرّفیِ دست‌نوشته‌ها و تحریرِ تازه و ترجمۀ عربیِ آن

محمود ندیمی هرندی؛ تهمینه عطائی کچوئی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 11 شهریور 1403

https://doi.org/10.22051/jml.2024.47703.2592

چکیده

کتاب پند پیران براساسِ یک نسخۀ خطیِ محفوظ در موزۀ بریتانیا به همّت جلال متینی تصحیح و در 1357 منتشر شد. نام کتاب و نام نویسنده و تاریخِ تألیفِ آن در متن کتاب نیامده است. در این مقاله، ابتدا دست‌نوشته‌های ... بیشتر

مشاهده مقاله

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 2 (1389)

دوره 1 (1388)

دوره و شماره: مقالات آماده انتشار

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده