ادبیات عرفانی

ساحت‌های وجودی انسان نمایان‌گر اندیشه و رفتاری از اوست که ریشه در علوم گوناگون دارند. کنش‌ها و رفتارهایی که از این ساحت‌ها در انسان نمود می یابد، براساس نوع تقسیم‌بندی مشمول ویژگی‌هایی مخصوص به خود ... بیشتر ساحت‌های وجودی انسان نمایان‌گر اندیشه و رفتاری از اوست که ریشه در علوم گوناگون دارند. کنش‌ها و رفتارهایی که از این ساحت‌ها در انسان نمود می یابد، براساس نوع تقسیم‌بندی مشمول ویژگی‌هایی مخصوص به خود است؛ بنابراین روشی مناسب برای شناخت ابعاد مختلف انسان به شمار می‌آید. زندگی شمس تبریزی همواره در هاله‌ای از ابهام بوده و از این رو پیوسته مخاطب را برای آگاهی از ابعاد مختلف رفتاری خود تشویق و ترغیب کرده است. نوشتار پیشرو که به روش تحلیل و تبیین محتوا و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای تنظیم شده، می کوشد با الگوبرداری از طبقه‌بندی شفیعی کدکنی در تبیین ساحات وجودی انسان به سه دستۀ روشن، خاکستری و تیره شخصیت شمس تبریزی را با توجه به مقالات او تحلیل و هریک از ساحت‌‌های وجودی شخصیت او را با رویکردی روان شناسانه تبیین نماید. نتایج این جستار نشان می دهد که شمس دارای ویژگی‌های بسیار پسندیده، دیدگاه‌هایی انتقادی و نیز خصوصیات ناپسند است، امّا به سبب برخورداری از جمال زیبای درونی در اذهان مخاطبان خود خوش می‌نشیند و هر خواننده با تفکر در مقالات شمس در‌می‌یابد که او در اغلبِ سخنان خود در پی یافتن مظاهر خوبی‌هاست. عشق به پروردگار و یاریجستن از او، مهر و مهرورزی از جمله خصیصه‌هایی است که در ساحت روشن او همواره موجب جاودانگی و درخشش است. در ساحت خاکستریِ شمس، با عارفی روبه‌رو هستیم که بسیاری از عرفای نامدار ادبیات فارسی را با برچسب عدم متابعت از پیامبر مورد نقد و نکوهش قرار می‌دهد. ساحت سیاه وجودیِ شمس شامل تندخویی‌ها، پرخاشگری‌ها، توهین‌ها و تحقیرهایی است که بر زبان می‌راند.

سفر؛ تجربۀ زیسته خوانش اگزیستانسیالیستی از الگوی سفر-زندگی شمس پرنده

نگین بی نظیر

دوره 11، شماره 20 ، تیر 1398، ، صفحه 129-151

https://doi.org/10.22051/jml.2020.28812.1854

چکیده

وجود اصیل/ دازاین، انسان تنها و فردیت‌یافته‌ای است که با انتخاب‌های خویش، هم خود را از وجود غیر اصیل و غوطه‌ورشدن در جماعت توده‌ای (کیرکگور)، گله‌ای (نیچه) و داسمنی (هیدگر) رها می‌کند و هم امکان‌ها ... بیشتر وجود اصیل/ دازاین، انسان تنها و فردیت‌یافته‌ای است که با انتخاب‌های خویش، هم خود را از وجود غیر اصیل و غوطه‌ورشدن در جماعت توده‌ای (کیرکگور)، گله‌ای (نیچه) و داسمنی (هیدگر) رها می‌کند و هم امکان‌ها و موقعیت‌های بسیاری را در برابر الزام، حتمیت و ضرورت برای خویش به‌وجود می‌آورد. امکان‌هایی که او را از رویدادگی‌های زندگی جدا می‌سازد و رو به تعالی به حرکت درمی‌آورد. موقعیت‌های مرزی/ بحرانی نظیر درد، رنج، یأس، شکست، ترس، سفر، پیری، مرگ و... بهترین وضعیت برای مواجهه با خویشتن و مرزهای وجودی است؛ موقعیت‌های شکننده‌ای که با فروریختن شاکله‌های ذهنی، طرح‌واره‌های تثبیت‌شده و تجربه‌های بسته‌بندی‌شده، امکان جهش و درکی انفسی و سوبژکتیو را محقق می‌سازد. جستار حاضر از منظر مفاهیم کلیدی فلسفۀ اگزیستانسیالیسم (وجود اصیل، فردیت، انتخاب، امکان، تجربۀ زیسته، حرکت، موقعیت مرزی، سفر و مواجهه با مرگ) به تحلیل و واکاوی الگوی سفر- زندگی شمس پرنده می‌پردازد و با واکاوی در منقولات و شیوۀ زیست شمس تبیین می‌کند که چگونه شمس با انتخابی آگاهانه، سفر را به‌مثابۀ زندگی، تجربه و زیست می‌کند، در این تجربۀ درونی و جهان شخصی (سارتر) خود را از روزمرگی و میان‌مایگی می‌کَنَد و با آگاهی و شناخت انفسی و سوبژکتیو، پیوسته رو به امر متعالی و نامتناهی در حرکت است. سفر بهترین امکان برای گمنام و ناشناس‌ماندن شمس، عدم تقید به قالب‌ها و شاکله‌های تکراری و عمومی و تجربۀ موقعیت مرزی است. یکی از مهم‌ترین موقعیت‌های مرزی که در سفر امکان مواجهه با آن بیشتر است، درک حضور مرگ به‌عنوان بنیادی‌ترین امکان دازاین است. شمس در حرکت به‌سوی مرگ، هم توسع وجودی می‌یابد، هم مشتاق مرگ می‌شود و هم در مشاهدۀ ناپایداری امکانات و امور تناهی هستی، ایمانش به حقیقت مطلق، متقن‌تر و محکم‌تر می‌گردد.

دیگری به‌مثابه خود ارتباط شمس و مولانا از دیدگاه ژاک لکان

فواد مولودی؛ مریم عاملی رضایی

دوره 9، شماره 17 ، آذر 1396، ، صفحه 95-114

https://doi.org/10.22051/jml.2018.21631.1575

چکیده

مفهوم «دیگری»، از وجوه ممتاز و واسازانۀ دستگاه نظری ژاک لکان و یکی از مهم‌ترین فراروی‌های او از اندیشۀ فرویدی است. دستگاه فکری فروید بر مفهوم «خود» بنا شده بود. وی بخش اعظم مباحث مربوط به ناخودآگاهی ... بیشتر مفهوم «دیگری»، از وجوه ممتاز و واسازانۀ دستگاه نظری ژاک لکان و یکی از مهم‌ترین فراروی‌های او از اندیشۀ فرویدی است. دستگاه فکری فروید بر مفهوم «خود» بنا شده بود. وی بخش اعظم مباحث مربوط به ناخودآگاهی روان را در رابطه با «خود»ی تعریف کرده بود که ذاتی روشن و قوام‌یافته داشت و حدفاصل «نهاد» و «فراخود» بود، اما لکان از همان آغاز در تعریف وجودی «خود» شک کرد و نشان داد در مراحل رشد روانی انسان، هیچ‌گاه تصویری یکه و همگن از «خود» وجود ندارد. به تعبیر لکان، «خود» همان دیالکتیک «خود-دیگری» شکل‌گرفته در مرحلۀ خیالی و نمادین است. «دیگری» بخش وجودی «خود»، و از همان آغاز آمیخته با آن است. «دیگری» به طرق مختلف درونی می‌شود و آمیخته با «خود» همیشه در روان حاضر است (حتی برداشت و تصویر از «خود» نیز آمیختۀ «دیگری» ذهنی است). زمانی که «دیگری» به‌مثابۀ متعینی بیرونی وجود دارد، ممکن است به شدیدترین شکل ممکن درونی‌سازی و همذات‌پنداری شود و حیاتی ذهنی یابد؛ همان چیزی که در رابطۀ شمس و مولانا شاهدش هستیم: دو روح سرگشته‌ای که هریک امکانات ذهنی و روانی خود را در دیگری می‌بیند و هردو در طول فرایند کشف یکدیگر، مرتباً دیالکتیک «خود-دیگری» ذهنی‌شان را بر هم اعمال می‌کنند. اگر از منظر شمس به این رفت‌وبرگشت‌های روانی بنگریم، درمی‌یابیم که اساس رابطۀ او و مولانا، جابه‌جایی‌های مکرر موقعیت ذهنی عاشقی و معشوقی برای هردو آن‌هاست؛ به‌گونه‌ای که در تمثیل‌های مختلف تکرارشونده می‌توان وجوهی از این آیینه‌گردانی‌ها را در مقالات شمس یافت.

مهلتی بایست تا خون شیر شد (زایش شمس تبریزی از خون حسین بن منصور حلاج در یک نسخه تعزیه)

محمد نجاری

دوره 9، شماره 17 ، آذر 1396، ، صفحه 167-182

https://doi.org/10.22051/jml.2018.21709.1583

چکیده

احتمالاً اصل و مبدأ تعزیه یا شبیه را باید در آیین‏های پیش از اسلام واکاوی کرد که پس از اسلام، با الهام از فاجعۀ کربلا به‌عنوان یک نمایش دینی نمود یافت و در دور تکاملی، اشخاص و قصه‏های دیگری نیز به آن ... بیشتر

شمس تبریزی و تأویل های عرفانی او از احادیث نبوی

محمد خدادادی؛ مهدی ملک ثابت؛ یدالله جلالی پندری

دوره 2، شماره 2 ، فروردین 1389، ، صفحه 73-104

https://doi.org/10.22051/jml.2014.115

چکیده

شمس تبریزی برای احادیث نبوی اهمیّت بسزایی قایل بوده و همان گونه که خود اشاره می کند، کمترین سخن حضرت محمّد (ص) را با تمام کتاب های عالم قابل مقایسه نمی داند. او معتقد است، ورای ظاهر احادیث، معناهای باطنی ... بیشتر

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 2 (1389)

دوره 1 (1388)

کلیدواژه‌ها = شمس تبریزی

تحلیلی بر ساحت‌های وجودی شمس تبریزی از خلال بررسی مقالات شمس

چکیده

سفر؛ تجربۀ زیسته خوانش اگزیستانسیالیستی از الگوی سفر-زندگی شمس پرنده

چکیده

دیگری به‌مثابه خود ارتباط شمس و مولانا از دیدگاه ژاک لکان

چکیده

مهلتی بایست تا خون شیر شد (زایش شمس تبریزی از خون حسین بن منصور حلاج در یک نسخه تعزیه)

چکیده

شمس تبریزی و تأویل های عرفانی او از احادیث نبوی

چکیده