مریم رجبی نیا؛ مریم حسینی
چکیده
از قرن چهارم تا هشتم هجری قمری در خطّۀ خراسان پانزده پیرنامه به زبان فارسی و عربی تألیف یا ترجمه شده که عبارتاند از: مقامات قومسانی، مقامات خواجه عبدالله انصاری، کتابالنور، دستورالجمهور، مقامات ...
بیشتر
از قرن چهارم تا هشتم هجری قمری در خطّۀ خراسان پانزده پیرنامه به زبان فارسی و عربی تألیف یا ترجمه شده که عبارتاند از: مقامات قومسانی، مقامات خواجه عبدالله انصاری، کتابالنور، دستورالجمهور، مقامات کهن و نویافتۀ ابوسعید، حالات و سخنان ابوسعید ابوالخیر، اسرارالتوحید، مقامات ژندهپیل، مقامات منظوم شیخ جام، رساله در اثبات بزرگی شیخ جام، ذکر قطب السالکین و ذکر شیخ ابوالحسن خرقانی و منتخب نورالعلوم، مناقب حاتمی جوینی و مرادالمریدین. در این مقاله کوشش شده تا ویژگیها، تأثیرگذاریها و تأثیرپذیریهای مؤلفین و سیر تحوّل این آثار بررسی شود. پس از بررسی شیوۀ پیرنامهنویسی مؤلفین و بیان ویژگیهای آثار، مشخّص شد پیرنامههای مربوط به یک پیر و به طور کلّی پیرنامههای خطۀ خراسان وجوه اشتراک زیادی با یکدیگر دارند. برخی پیرنامههای کهن مانند مقامات قومسانی، کتاب النور یا مقامات خواجه عبدالله انصاری شیوه و ساختار منحصر بهفردی دارند و دارای شباهت کمتری با پیرنامههای متأخر هستند. با توجه به وجود شباهتهای فراوان پیرنامههای نگاشتهشده پس از اسرارالتوحید به این پیرنامۀ کهن احتمال بسیار وجود دارد که پیرنامهنویسان متأخر از نگاشتۀ محمّد بن منوّر تأثیر پذیرفته باشند. عربیگویی و شیوۀ نگارش عالمانه، شاعرانه و هنری مؤلفین آثاری چون کتابالنور، اسرارالتوحید، پیرنامههای خرقانی و مرادالمریدین در معرفی شخصیّت والای پیران بیانگر وجود مخاطبان خاص و بادانش برای این آثار است و سستبودن کلام مؤلفین پیرنامههای احمد جام و درج کراماتی مادی با اهدافی انتقامجویانه نشان میدهد هدف این نویسندگان قدرتمندجلوهدادن شیخ احمد جام برای مخاطبان عام است.
