مدینه پورمحمود؛ منصور معتمدی؛ زهرا اختیاری
چکیده
اسلام، ایمان و احسان، سه‌گانۀ اصلی ابعاد زندگی دنیوی و اخروی است. مستند این سه‌گانه حدیثی است معروف به حدیث جبرئیل که نشان می‌دهد اسلام بر اعمال ظاهری، ایمان بر اعمال باطنی و احسان بر مشاهده و رؤیت دلالت ...
بیشتر
اسلام، ایمان و احسان، سه‌گانۀ اصلی ابعاد زندگی دنیوی و اخروی است. مستند این سه‌گانه حدیثی است معروف به حدیث جبرئیل که نشان می‌دهد اسلام بر اعمال ظاهری، ایمان بر اعمال باطنی و احسان بر مشاهده و رؤیت دلالت دارد. بنابراین مؤمنان مسلماناند، و اهل احسان مسلمان و مؤمناند. اگرچه برخی از صوفیه اسلام و ایمان و گاه احسان را تفسیر و تأویل کردهاند، خواجه یوسف همدانی (440- 535 ق) نگاه ویژهای به این مقولات دارد و نخستین کسی است که بهطور گسترده این سه‌گانه را در دو اثر خود آوردهاست؛ نخست در کتاب رتبةالحیات و سپس در کتاب الکشف عن منازل السائرین الی الله. الکشف (به شمارۀ 438، کتابخانۀ نافذپاشا) مفصّلترین اثر خواجه یوسف است که تاکنون منتشر نشده است. براساس دستنویسی نویافته از این اثر کوشیده شد تا دیدگاههای وی استخراج و بررسی گردد. در این جستار نشان داده میشود که خواجه یوسف به این سه‌گانه چه نگاه ویژهای داشته و مراتب سیر صعودی انسان را در این مراحل بهگونهای تبیین کرده که پیش از وی مطرح نبوده است. از این منظر انسان از مرتبۀ اسلام به ایمان و سپس به احسان سیر میکند و درنهایت، به رؤیت میرسد که خواجه آن را حریّت و آزادی میخواند.
