نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

برای شناخت بهتر عرفان اسلامی باید تجربة عرفانی دقیق‌تر تحلیل گردد. تا کنون پژوهش‌هایی دربارة ماهیت عرفان اسلامی انجام گرفته است و هر کدام از دیدگاهی ویژه، تجربة عرفانی و در کل عرفان اسلامی را بررسی کرده‌اند. تقسیم عرفان اسلامی به گونه‌هایی چون عرفان عاشقانه و تصوف عابدانه، عرفان خراسانیان و بغدادیان و همین‌طور تجربة طریقی و تجربة عرفانی از جملة این دیدگاه‌ها است. هم‌چنین ماهیت تجربة عرفانی را با تأکید بر رویة زبان آن بررسی کرده‌اند. اما این پژوهش‌ها و پژوهش‌هایی که پیرو آن‌ها انجام گرفته است، نتوانسته‌اند ماهیّت عرفان اسلامی را به طور دقیق تحلیل کنند. این پژوهش با تأکید بر متون دسته اول عرفانی، نخست نظریه‌های یادشده را خیلی کوتاه نقد می‌کند و سپس با توجه به سخنان خودِ عارفان تجربة عرفانی را به چهار بخش مقدمات، معارف، احوال و گفتار و کردار بیرونی تقسیم می‌کند و الگویی جدید ارائه می‌کند که ماهیّت عرفان اسلامی را دقیق‌تر نشان دهد. در این الگو میزان تسلط عارفان بر احوالی که بر ایشان وارد می-آید، یکی از دلایل تفاوت آنان با یکدیگر می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Nature of Mystical Experience Based on Managing the States’ Model

نویسندگان [English]

  • Mahdi ArabJafari Mohammadabadi 1
  • Tahereh Khoshhal Dastjerdi 2
  • Zohreh Najafi 3

1 PhD Candidate of Persian Language and Literature, Isfahan University, Isfahan, Iran

2 Professor of Persian Language and Literature Department, Isfahan University, Isfahan, Iran

3 Associate Professor of Persian Language and Literature Department, Isfahan University, Isfahan, Iran

چکیده [English]

To better understand Islamic mysticism, the mystical experience must be scrutinized accurately. So far, studies have been conducted regarding the nature of Islamic mysticism; each examining mystical experiences and Islamic mysticism, in general, through a certain perspective. Different divisions and types of Islamic mysticism, namely romantic mysticism, pious mysticism, Khorassanian and Baghdadian mysticism, mystical experience and spiritual-path experience are examples of these perspectives. There are also studies which focus on the nature of mystical experience adopting a linguistic approach. Relying on mystical primary sources and based on the mystics’ quotes, the present study divides mystical experience into four categories; preliminaries, teachings, states and speeches, and outer performances, and consider them as components of a cycle which interact with each other to aid the mystic reach the goal. This article also provides a new model which clearly represents the nature of Islamic mysticism. In this model, the extent of mystics’ mastery over the states they encounter is considered one of the reasons for their difference.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mystical experience
  • States
  • Management
آلگونه جونقانی، مسعود. (1390). تحلیل زبان‌شناختی و معرفت‌شناختی عرفان. رسالۀ دکتری. به راهنمایی سید علی‌اصغر میرباقری­فرد. دانشگاه اصفهان.
استیس، والتر ترنس. (1375). عرفان و فلسفه. ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی. سروش. تهران.
امام خمینی (ره). (1388). ترجمه و شرح دعای سحر. تهران. مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
باخرزی، یحیی. (1383). اورادالاحباب و فصوص الآداب. مصحح ایرج افشار. انتشارات دانشگاه تهران. تهران.
بی‌نام. (1349). خلاصۀ شرح تعرف. تصحیح احمدعلی رجایی. انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. تهران.
پورجوادی، نصرالله. (1366). «تحلیلی از مفاهیم عقل و جنون در عقلاء مجانین». مجلۀ معارف. دورۀ 4. ش 2. صص 191- 222.
خیاطیان، قدرت‌الله و سید حمید دلاور. (1390). «تشکیکی در تقسیم‌بندی معروف مکاتب تصوف و عرفان بغداد و خراسان». نشریۀ تاریخ فلسفه. س 2. ش 1. صص 23-48.
دهقان، علی، خلیل حدیدی و موسی احمدی. (1393). «بررسی تصوف عابدانه و عرفان عاشقانه در غزلیات حافظ». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. س 10. ش 37. صص 111-143.
دهقانی، رضا. (2009). «آموزه‌های تصوف (بخش اول)». سازمان تبلیغات اسلامی. 3/3/1397. (www.ido.ir)
روزبهان بقلی شیرازی. (1374). شرح شطحیات. مصحح هانری کربن. انتشارات طهوری. تهران.
سراج طوسی، ابونصر. (1914 م). اللمع فی التصوف. تصحیح رینولد آلین نیکلسون. مطبعة بریل. لیدن.
سلمی، ابوعبدالرحمن محمدبن الحسین. (1424 ق). طبقات الصوفیه. مصحح مصطفی عبدالقادر عطا. دارالکتب العلمیه. بیروت.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1369). مجموعه آثار سلمی. گردآوری نصرالله پورجوادی چاپ اول. مرکز نشر دانشگاهی. تهران.
دیلمی، ابوالحسن علی. (1955). سیرت ابن خفیف. ترجمۀ رکن‌الدین یحیی بن جنید شیرازی. به تصحیح آن ماری شیمل. آنکارا.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1392). زبان شعر در نثر صوفیه. چاپ سوم. سخن. تهران.
صلیا، جمیل. (1381). فرهنگ فلسفی. ترجمۀ منوچهر صانعی دره‌بیدی. چاپ سوم. حکمت. تهران.
شقیق بلخی. (1366). آداب العبادات. تصحیح پل نویا. ترجمۀ نصرالله پورجوادی. معارف. دورۀ چهارم. ش 1. صص 106- 120.
عطار نیشابوری، فریدالدین. (1384). تذکرة الاولیاء. بر اساس نسخه مصحح نیکلسون. نشر علم. تهران.
علامه سید محمدحسین تهرانی. (1419 ق). لب اللباب در سیر و سلوک. چاپ نهم. انتشارات علامه طباطبایی. مشهد.
عین القضات همدانی. (1341). تمهیدات. مصحح عفیف عسیران. دانشگاه تهران. تهران.
غزالی، ابوحامد محمد. (1386). احیاء علوم‌الدین. مترجم مؤیدالدین خوارزمی. مصحح حسین خدیوجم. جلد 1، 2 و 4. علمی و فرهنگی. تهران.
ــــــــــــــ . (1383). کیمیای سعادت. مصحح حسین خدیوجم. جلد. علمی و فرهنگی. تهران.
فعالی، محمدتقی. (1389). تجربۀ دینی و مکاشفۀ عرفانی. چاپ چهارم. سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی. تهران.
فنایی اشکوری، محمد. (1394). درآمدی بر فلسفۀ عرفان. قم. مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن. (1387). رسالۀ قشیریه. ترجمۀ ابوعلی حسن بن احمد عثمانی. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. زوار. تهران.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (2007 م). کتاب المعراج. مصحح لویس صلیبا. بیروت. دارالمکتبه بیبلیون.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1981 م). لطایف الاشارات. با مقدمه و تحقیق ابراهیم بسیونی. الهیئة المصریة العامة للکتاب.
کاشانی، عزالدین محمود. (1385). مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه. تصحیح عفت کرباسی و محمدرضا برزگر خالقی. زوار. تهران.
کلابادی، ابوبکر محمد ابن ابراهیم. (1933 م). التعرف لمذهب التصوف. طبعة الاولی. مطبعة السعادة. مصر.
گیسودراز، ابوالفتح سید محمد ولی اکبر صادق. (1341). منتخبات شرح تمهیدات. مصحح عفیف عسیران. دانشگاه تهران. تهران.
مرتضوی، منوچهر. (1365). مکتب حافظ. چاپ دوم. انتشارات توس. تهران.
مستملی بخاری، اسماعیل. (1363). شرح التعرف لمذهب التصوف. مصحح محمد روشن. جلد 3. انتشارات اساطیر. تهران.
میبدی، ابوالفضل رشیدالدین. (1371). کشف‌الاسرار و عدة الابرار. مصحح علی‌اصغر حکمت. جلد 1 و 4. امیرکبیر. تهران.
میرباقری‌فرد، سید علی‌اصغر. (1385). «اندیشه‌های عرفانی میرداماد. جستاری در آرا و افکار میرداماد و میرفندرسکی». مجموعۀ مقالات و گفتار فرهنگستان علوم. فرهنگستان. تهران.
ــــــــــــــــــــــــ . (1391). «عرفان عملی و نظری یا سنت اول و دوم عرفانی». نشریۀ علمی پژوهشی پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا). س 6. ش 2. صص 65-88.
نجم رازی، عبدالله بن محمد. (1384). مرصادالعباد. به اهتمام محمدامین ریاحی. چاپ یازدهم. انتشارات علمی و فرهنگی. تهران.
نسفی، عزیزالدین. (1386). کشف الحقائق. مصحح احمد مهدوی دامغانی. انتشارات علمی و فرهنگی. تهران.
نویا. پل (1373). تفسیر قرآنی و زبان عرفانی. ترجمۀ اسماعیل سعادت. مرکز نشر دانشگاهی. تهران.
هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان. (1389). کشف‌المحجوب. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی. چاپ پنجم. سروش. تهران.