نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

2 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و براساس دیدگاه اسطوره‌ای میرچا الیاده، به نقد و تحلیل صفوۀ‌الصفای ابن‌بزاز اردبیلی می‌پردازد. از دیدگاه الیاده، اسطوره مهم‌ترین شکل تفکر جمعی، واقعی و مقدس است و به همین دلیل سرمشق و تکرارپذیر می‌شود. در اسطوره، قهرمان با تغییر و تبدیل تجربۀ حسی به تجربۀ دینی، به شرایط فراانسانی دست می‌یابد. دینی‌بودن این تجربه بدین‌معناست که وجود فرد در دنیای روزمره متوقف، و با نیروهای ماورای طبیعی به جهانی نورانی وارد می‌شود. درنتیجه با بهره‌گیری از تجربۀ دینی می‌تواند وقایع اسطوره‌ای را تکرار کند. مطابق با الگوی اسطوره‌ای الیاده، قداست اسطوره‌ای شیخ صفی، قهرمان صفوۀ‌الصفا، همانند کهن‌الگوی ایزدان و دیرینه‌الگوهاست. مصادیق و مؤلفه‌های زمان و مکان اساطیری میرچا الیاده نیز در صفوۀ‌الصفا مشهود است؛ چنانکه شیخ صفی با بهره‌گیری از تجربۀ دینی، به‌نوعی وقایع اسطوره‌ای را تکرار می‌کند و متناسب با مصداق انسان مذهبی، با ریاضت‌کشی از توان حسی به توان دینی دست می‌یابد و از این طریق به اشراق و بصیرت درونی نائل و دل او آمادۀ پذیرش حقایق می‌شود. در مرحلۀ رازآموزی و تشرف، آزمون‌های سخت و مکان‌های تنگ و محبوس برای یادگیری رموز عرفانی، به‌نوعی تداعی‌کنندۀ عالم جنینی و تولد دوباره است. قهرمان با طی مراحل تشرف و رازآموزی، به تجلی مقدس دست می‌یابد و با صعود روحانی (عروج) به رؤیت فرشتگان نائل می‌شود. مصادیق متعددی از الگوها و تکرارهای اساطیری در تجربۀ عرفانی شیخ صفی‌الدین اردبیلی در صفوۀ‌الصفا مشاهده می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of the Application of Eliade’s Mythical View in Safvat al-Safa by Ibn-e Bazaz Ardabili

نویسندگان [English]

  • Ramin Moharrami 1
  • Soraiya Karimi Younjali 2

1 Associate Professor of Persian Language and Literature Department, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil, Iran

2 PhD Candidate of Persian Language and Literature Department, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil, Iran

چکیده [English]

Applying descriptive-analytical research method, the present study critiques and analyzes Ibn-e Bazaz Ardabili’sSafvat al-Safa based on the mythical view of Mircea Eliade. From the perspective of Eliade, myth is the most important from of real, sacred, and communal thinking and for this reason it is exemplary and repeatable. In myth, the hero achieves trans-human conditions by transforming the sensory experience into religious experience. The religiousness of this experience means that the individual’s existence in the profane world is halted, and he enters a world of light through supernatural forces. As a result, through applying religious experience, he can replicate mythical events. According to the mythical model of Eliade, the mythical sanctity of Sheikh Safi, Safvat al-Safa’s hero, resembles the gods’ archetype and primordial models. The examples and components of mythical times and places of Mircea Eliade are also evident in Safvat al-Safa. As Sheikh Safi uses a religious experience, he replicates the mythical events, and conforming to religious man’s example, he achieves a sense of religious power through austerity. Through this, he reaches illumination and inner self-recognition and his heart gets ready to accept the facts. At the stage of acquiring secret knowledge and being honored with initiation (tasharuf), the hard tests, and the compact and confined places for learning mystical mysticism are somehow representative of the embryonic world and rebirth. The hero reaches the divine manifestation (tajalli) through the stages of mystery-learning and initiation, and by his spiritual flight or ascension meets the angels face to face. Several examples of mythical models and repetitions are observed in the mystical experience of Sheikh Safi al-din Ardabili in Safvat al-Safa.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Myth
  • Mysticism
  • Safvat al-Safa
  • Sheikh Safi al-din Ardabili
  • Eliade
ابن‌بزاز اردبیلی، توکل بن اسماعیل. (1376). صفوۀ‌الصفا. تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد. چاپ دوم. زریاب. تبریز.
اکبرزاده ابراهیمی، آذر و زهرا اختیاری. (1395). «بازشناخت نادره‌زنان در صفوۀ‌الصفا». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش 40. صص 81-103.
الیاده، میرچا. (1372). رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستاری. چاپ اول. سروش. تهران.
ــــــــــ . (1375). مقدس و نامقدس. ترجمۀ نصرالله زنگوئی. چاپ اول. سروش. تهران.
ــــــــــ . (1381). اسطوره، رؤیا، راز. ترجمۀ رؤیا منجم. چاپ سوم. علم. تهران.
ــــــــــ . (1384). اسطورۀ بازگشت جاودانه. ترجمۀ بهمن سرکاراتی. چاپ دوم. طهوری. تهران.
ــــــــــ . (1393). نمادپردازی، امری قدسی و هنرها. ترجمۀ مانی صالحی علامه. چاپ اول. نیلوفر. تهران.
پناهی، مهین و ثریا کریمی یونجالی. (1390). «اخلاق فردی و اجتماعی در صفوۀ‌الصفا». پژوهش­نامۀ ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد واحد دهاقان. ش 10. صص 29-62.
ــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1390). «کرامات شیخ صفی‌الدین اردبیلی و شیخ زاهد گیلانی در صفوۀ‌الصفا».ششمین همایش بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی. صص 69-79.
ــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1393). «اخلاق با خداوند متعال در صفوۀ‌الصفا». هفتمین همایش بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی. صص 624-639.
چالاک، سارا و ایوب مرادی. (1395). «بررسی جلوه‌های اساطیری در اسرارالتوحید».فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س 12. ش 44. صص 53-83.
حسینی، مریم و کبری بهمنی. (1393). «تکرارهای اساطیری در کشف‌الاسرار روزبهان بقلی شیرازی».فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهرانجنوب. س 10. ش 37. صص 69-109.
سهلگی، محمد بن علی. (1395). دفتر روشنایی: از میراث عرفانی بایزید بسطامی. ترجمۀ محمدرضا شفیعی کدکنی. چاپ هشتم. سخن. تهران.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1392). زبان شعر در نثر صوفیه. چاپ پنجم. سخن. تهران.
شیمل، آنه ماری. (1374). ابعاد عرفانی اسلام. ترجمه و توضیحات عبدالرحیم گواهی. چاپ اول. دفتر نشر فرهنگ اسلامی. تهران.
عین­القضات همدانی. (1370). تمهیدات. تصحیح عفیف عسیران. چاپ سوم. انتشارات منوچهری. تهران.
قرشی، امان‌الله. (1380). آب و کوه در اساطیر هند و اروپایی. چاپ اول. هرمس. تهران.
گورین، ویلفرد، ال. و دیگران. (1383). راهنمای رویکردهای نقد ادبی. ترجمۀ زهرا میهن‌خواه. چاپ چهارم. اطلاعات. تهران.
موسوی قومی، صدیقه، عباسی، محمود و عبدالعلی اویسی کهخا. (1397). «تحلیل کارکرد مفهوم انسان مذهبی میرچا الیاده در حکایات کرامات فارسی با تکیه بر اسرارالتوحید». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهرانجنوب. س 14. ش 50. صص 237-265.