نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

2 استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

چکیده

هماهنگی عالم وجود با کتاب الهی برای گشوده­شدن باب معرفت و کشف و شهود نسبت به خداوند، از جمله نکات عمیق برهانی-عرفانی و قرآنی در نزد صاحبان طریقت محسوب می‌شود. هرچند طلوع این اندیشه را می‌توان به ابن­عربی نسبت داد، عرفای پس از او سعی کردند با دقت و جزئیات بیشتری در این زمینه غور کنند و حقیقت پیوستگی عوالم و مراتب هستی با قرآن مجید را با جزئیات بیشتری جست­وجو کنند. شیخ محمود شبستری و علامه سیدحیدر آملی از جمله عرفای بزرگ پیشگام در تفحص دربارۀ این اندیشه به­شمار می‌آیند که درصدد اثبات مطابقت اجزای کتاب تدوین با کتاب تکوین الهی برآمدند. پژوهش حاضر به روش کتابخانه‌ای نگاشته شده است. این مطالعه با تفحص در اندیشه‌های این دو عارف بزرگ، دیدگاه‌های آن‌ها را به این دو عالم و تطبیق مصادیق آن‌ها با یکدیگر بررسی و مقایسه می­کند و به تأمل دربارۀ فواید طرح این بحث می­پردازد. از دیدگاه این پژوهش، وجود این بحث در بین عرفای نام­برده نه‌تنها بر تأویل‌پذیری و اعجاز قرآن تأکید دارد، بلکه تکریم موجودات عالم را به‌عنوان مظاهری از ذات و کلام الهی و یکپارچگی عالم وجود و پیوستگی تمام اجزای آن به یکدیگر در پی دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Explicating the Relationship between the Genesis Book and the Compilation Book in the Mystic-Qur'anic Thoughts of Sheikh Mahmud Shabestari and Allameh Seyed Heydar Amoli

نویسندگان [English]

  • Fateme Jafarikamangar 1
  • Ramzanali Taghizadehchari 2

1 Assistant Professor of Persian Language and Literature Department, Farhangian University, Tehran, Iran

2 Assistant Professor of Theology Department, Farhangian University, Tehran, Iran

چکیده [English]

The harmony of the universe with the Divine Book, which provides an avenue for esoteric knowledge, illuminative discovery and continued inspired perception of God, is one of the deep argumentative-mystical and Qur’anic issues discussed by mystics. Although the origin of this thought could be attributed to Ibn-e-Arabi, the mystics succeeding him strived to delve into it more meticulously and explore the truth of the connection between the worlds and the universe orders with the Holy Qur’an. Sheikh Mahmud Shabestari and Allameh Seyyed Haydar Amoli are among the celebrated mystics who investigated the issue and strived for confirming the correspondence between components of the Compilation (Tadwin) book and Genesis (Takwin) book. The present study, applying a library research method, aims to explore the thoughts of these two great mystics, compare their views concerning these two worlds and their examples, and discuss the applications of such a discussion. Accordingly, it is argued that such a discussion by these two mystics not only underscores the interpretability, inimitability, and miraculous quality of the Holy Qur’an, but also suggests the respect bestowed on world creatures—as manifestations of the Divine Essence—the integration of the universe of existence, and the connectivity of all its components.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Holy Qur’an
  • Genesis Book
  • Compilation Book
  • Sheikh Mahmud Shabestari
  • Allameh Seyed Heydar Amoli
قرآن کریم. (1378). ترجمۀ محمدمهدی فولادوند. انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی. تهران.
آلوسی، محمود. (1405 ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی. دار احیاء التراث العربی. بیروت.
آملی، سیدحیدر. (1380). تفسیر المحیطالاعظم والبحر الخضم فیتأویل کتاب اله العزیزالمحکم. مؤسسۀ فرهنگی و نشر نورٌ علی نور. قم.
ابن خلدون، عبدالرحمن. (1409 ق). مقدمه، دارالقلم. بیروت.
ابن فارس، احمد. (1404 ق). معجم مقاییس اللغة. تحقیق عبدالسلام محمد هارون. مکتب الاعلام الاسلامی. قم.
ابن‌عربی، محیی­الدین. (1405ق). الفتوحات المکیه. تحقیق از عثمان یحیی. دار صادر. بیروت.
ابن‌عربی، محیی­الدین. (1370). فصوص الحکم. انتشارات الزهراء. تهران.
ابن منظور، محمد بن مکرم. (1408ق). لسان العرب. دار احیاء التراث العربی. بیروت.
پارسا، خواجه محمد. (1366). شرح فصوص الحکم. تصحیح جلیل مسگرنژاد. مرکز نشر دانشگاهی. تهران.
جوادی آملی، عبدالله. (1388). تفسیر موضوعی قران کریم. قرآن در قرآن. ویرایش محمد محرابی. مرکز نشر اسرا. تهران.
حسن­زاده آملی، حسن. (1373). «زندگی و مبانی تفسیری سیدحیدر آملی» بینات. س 1. ش 3. صص 42-53.
حمیه، خنجر علی. (1392). عرفان شیعی پژوهشی در باب زندگی و اندیشۀ سیدحیدر آملی. ترجمۀ سید ناصر طباطبایی. انتشارات مولی. تهران.
خمینی، روح الله. (1369). تفسیردعایسحر. ترجمۀ سید احمد فهری. دارالکتب. قم.
دهخدا، علی­اکبر. (1377). لغت­نامه. انتشارات دانشگاه تهران. تهران.
سبزواری، ملاهادی. (1396). اسرار الحکم. تصحیح سید ابراهیم میانجی. مقدمه و حواشی ابوالحسن شعرانی. نشر مولا. تهران.
سجادی، سید جعفر. (1366). فرهنگ معارف اسلامی. شرکت مؤلفان و مترجمان ایران. تهران.
سروش، عبدالکریم. (1375). اوصاف پارسایان. نشر مؤسسۀ فرهنگی صراط. تهران.
سید مظهری، منیره. (1390). جایگاه وجودی قرآن در عالم هستی از دیدگاه ملاصدرا. مطالعات قرآنی. بهار. دورۀ 2. ش 5. صص 75-92.
شبستری، شیخ محمود. (1371). مجموعه آثار. مصحح صمد موحد. نشر طهوری. تهران.
صفا، ذبیح الله. (1373). تاریخ ادبیات ایران. 5 جلد. نشر فردوس. تهران.
طباطبایی، سید محمد حسین. (1363). ترجمۀ تفسیر المیزان. مترجم سید محمد باقر موسوی همدانی. 20 جلد. انتشارات بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی. تهران.
طباطبایی، سید محمد حسین. (1353). قرآن در اسلام. دارالکتب الاسلامیه. تهران.
عابدی. احمد. (1378). «کتاب خدا کلام خدا». مطالعات تاریخی قرآن و حدیث. ش 19. صص 98-110.
کربن، هنری. (1381). «سیدحیدر آملی متأله شیعی عالم تصوف». معارف. ترجمۀ ع. روح بخشان. دورۀ 19. ش 3. صص 61-87.
قاسم پور راوندی، محسن و مهدوی راد، محمد علی. (1379). «ظاهر و باطن در تفسیر عرفانی». مدرس علوم انسانی. دورة 4. ش 2. صص ‌125-142.
لاهیجی، شمس­الدین محمد. (1378). مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز. مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا برزگر خالقی، عفت کرباسی. نشر زوار. تهران.
محقق داماد، سید مصطفی. (1394). «نظم هستی و بایستی، کتاب تکوین و کتاب تدوین». خردنامۀ صدرا. س 20. ش 2. صص 5-12.
مستقیمی، مهدیه السادات و جوزی، زهرا. (1394). «نظریۀ مطابقت کتاب تکوین و تدوین در دیدگاه علامه جوادی آملی». دوفصلنامۀ تخصصی علوم قرآن و تفسیر معارج. دورة 1. ش 1. صص 135-160.
مهاجرنیا، محسن. (1378). «فلسفۀ سیاسی علامه سیدحیدر آملی». علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم. س 2. ش 6. صص 189-217.
نسفی، عزیزالدین. (1391). کشف الحقایق. تصحیح و تعلیق. سید علی اصغر میرباقری­فرد. نشر سخن. تهران.
همایی، جلال­الدین. (1376). مولوی­نامه. مؤسسۀ نشر هما. تهران.
یثربی، یحیی. (1372). عرفان نظری. مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی. قم.