نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

• زهرا ماحوزی ¹
• حسینعلی قبادی ²
• احمد پاکتچی ³
• مریم حسینی ⁴

¹ دانشجوی دکترا دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

² استاد دانشکده زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

³ دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده علوم انسانی، پژوهشگاه علوم انسانی،تهران، ایران

⁴ استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران

چکیده

معنای انگارۀ فرشته در اندیشۀ حافظ، در تطبیق اثر با سایر متون صوفیه، دستخوش تحولی جدی شده است. غالب حافظ ‏پژوهان بر این باورند که حافظ عشق را همان بار امانت الهی تلقی می‏‏کند که منحصراً به انسان سپرده شده است و در مقابل، فرشتگان را از عشق بی‏ نصیب می‏‏داند. با وجود این، مقایسۀ نشانگان موجود در شعر حافظ، با صورت بندی‏‏ های مفهومی‏ موجود در تألیفات سایر صوفیه، صحت این گزاره را مورد تردید قرار می‏‌دهد. ادعای حافظ مبنی بر بی‌بهرگی فرشتگان از عشق، از آنجا که با رویکرد کلی عرفای اسلامی‏ یعنی سیطرۀ عام عشق در جهان خلقت تضاد دارد، شایستۀ بازنگری است. به ‏نظر می‏‏رسد که حافظ در این میانه بیش از همه از عطار نیشابوری تأثیر پذیرفته و با وجود اعتقاد به سیطرۀ عام عشق در جهان خلقت، نقطۀ کمال عشق را که همان دَردِ عشق است، مخصوص انسان می‏‏داند. این در حالی است که حافظ ‏پژوهان عمدتاً این دیدگاه حافظ را به گونۀ دیگری تفسیر کرده‌اند. در خلال این تفاسیر، بسیاری از مفاهیم و مضامین شعر حافظ از دسترس فهم مخاطب خارج خواهد شد. این مقاله با تبیین یکی از استعاره ‏‏های بنیادین موجود در متون تصوف، یعنی «دُردی دَرد»، و مقایسۀ گزاره‏ های مرتبط با آن در شعر حافظ و سایر تألیفات اهل تصوف به بازخوانی انگارۀ فرشته و بهرۀ آنان از عشق در متن اندیشۀ حافظ می­پردازد.

کلیدواژه‌ها

• عشق
• امانت الهی
• دُردی دَرد
• حافظ
• عطار نیشابوری

عنوان مقاله [English]

Criticism on the Theme of Angels' Deprivation of Love in Hafez Poetry

نویسندگان [English]

• Zahra Mahouzi ¹
• Hosin_Ali Ghobadi ²
• Ahmad Pakatchi ³
• Maryam Hoseini ⁴

¹ PhD Candidate of Persian Language and Literature, Tarbiat Modarres University, Tehran, Iran

² Professor of Persian Language and Literature, Tarbiat Modarres University, Tehran, Iran

³ Associate Professor of Quran and Hadith Department, Center of Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran.

⁴ Professor of Persian Language and Literature, Al-zahra University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

The theme of "Angel" in Hafez thoughts, in comparison with other texts of Sufism, has undergone serious semantic transformations. Most of the well-known scholars are of the opinion that Hafez considers love as the divine deposit, which is reserved only for human beings, and of which angels are deprived. However, the comparison of the codes in Hafez poetry with other works of Sufism does not support the validity of this proposition.  Hafez’s claim that angels are deprived of love is controversial because it contradicts Muslim mystics' general approach, which declares the general dominance of love in the created world. It seems that Hafez was chiefly affected by Attar Neyshaburi and believed in the general dominance of love in the whole created world, although he held that the perfection of love which is the pain of love belongs exclusively to human beings. Nevertheless, the scholars who study Hafez have largely interpreted this view of Hafez differently and through these interpretations many of the concepts found in Hafez poetry turn out to be beyond the comprehension of readers. This article attempts to explicate one of the fundamental metaphors in Sufi texts, "Dordi-e-Dard" (the remains of pain) and compare its related propositions in the poetry of Hafez and other Sufi writings, and then reviews the theme of "Angel" and its share of love in the thoughts of Hafez.

کلیدواژه‌ها [English]

• love
• Divine Deposit
• Dordi-e-Dard
• Hafez
• Attar Neyshaburi