نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان

چکیده

تصوف اسلامی در ایران در حالی که از آموزه‌ها و دستورات اسلام ریشه گرفته بود در زمین فرهنگی ایران رشد کرد و تحت نفوذ اندیشه‌های ایرانی قرار گرفت. این اندیشه‌ها نظریه‌ها، شیوه‌های سلوک، آداب و رسوم صوفیان گرایش‌های مختلف را تحت تأثیر قرار داد و سبب پیدایش دیدگاه‌های گوناگون عرفانی شد.
شهاب‌الدین سهروردی در حکمةالاشراق سیر حکمت و فلسفه را در ایران باستان تا زمان خود توضیح می‌دهد و عارفانی مانند: بایزید بسطامی، ابوالحسن خرقانی و ابوالعباس قصاب آملی را ادامه دهندگان این حکمت می‌نامد. وی با بهره‌گیری از دیدگاه‌های پهلویون باورهای خود را درباره نور و ظلمت با نام حکمت اشراق پایه‌گذاری می‌کند. این دیدگاه‌ها پس از سهروردی در آثار عارفان دیگری ادامه می‌یابد.
یکی از کسانی که در نگرش‌های خود تحت تأثیر اندیشه‌های ایرانی قرار گرفته است نجم‌الدین رازیست. وی در کتاب مرصادالعباد که از مهم‌ترین منابع عرفانی است به بیان دیدگاه‌های خود می‌پردازد. سخنان او درباره نور و ظلمت، سلوک طوایف، ارزش پادشاهان، جایگاه آتش و برخی موضوعات دیگر یادآور اندیشه‌های مزدایی است.
این پژوهش که به روش استقرایی انجام گردیده در صدد پاسخ به این پرسش است که نجم‌الدین رازی به عنوان یکی از صاحب‌نظران عرفان اسلامی در دیدگاه‌های خود چه برداشت‌هایی از اندیشه‌های ایرانی داشته ‌است. با بررسی کامل مرصادالعباد و نیز آثار دیگر نجم‌الدین رازی آشکار گردید که وی مانند شیخ اشراق برای ارائه نگرش‌های خود از حکمت پهلویون بهره برده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Khosrovani Wisdom in Mersad al-Ibad

نویسنده [English]

  • Zohre Najafi

Assistant Professor, University Isfahan. Iran

چکیده [English]

Originating from Islam teachings, Islamic Sufism developed in the context of Iranian culture and was influenced by Iranian thoughts. Such thoughts and ideas affected theories, demeanors and customs of Sufis with different trends, and resulted in different mystical perspectives. In his Hikmat al-Ishraq (illuminism), Shahab al-Din Suhrawardi explained the history of philosophy in ancient Persia to his time and called mystics such as Bayazid Bastami, Abul al-Hasan al-Kharqani, and Abul al-Abbass al-Qassab Amoli the followers of this philosophy. One of those who was influenced by Iranian thoughts in his view is Najm al-Din Razi. In Mirsad Al-Ibad Men Mabda’ Ela Al-Ma’ad, one of the most important mystical sources, he expresses his views. His words about light and darkness, tribes’ behaviour, kings’ values, the place of fire and some other issues is reminiscent of Mazdean thoughts.The purpose of this research is to find the influences on the Islamic Mysticism in its history by various ideas and cultures. The study seeks to answer the question how Najm al-Din Razi, as one of the experts of Islamic mysticism, had interpreted the Iranian thoughts and ideas. The study is inductive, and identifies ideas in the explanation of which the author of Mirsad Al-Ibad seems to be influenced by pre-Islamic culture, in addition to Islam. Through a full review of Mirsad Al-Ibad, as well as other works of Najm al-Din Razi, it was determined that although he received his basic mystical thoughts from the religion of Islam and there is no conflict between his speeches  the Islamic teachings, however he has been influenced by Hekmat Khosravani in explaining and describing such ideas, especially at the sociopolitical level.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mersad al-Ebad
  • Najm al-Din Razi
  • Khosrovani Wisdom
  • Islamic Mysticism
آموزگار، ژاله و احمد تفضلی (به کوشش). (1386). دینکرد پنجم. معین. تهران.
آموزگار، ژاله. (1386). زبان. فرهنگ و اسطوره. معین. تهران.
ادی، ساموئیل کندی. (1347). آیین شهریاری در شرق. ترجمه فریدون بدره­ای. بنگاه نشر و ترجمه کتاب. تهران.
اقبال لاهوری، محمد. (1349). سیر فلسفه در ایران. ترجمه ا.ج. آریان­پور. مؤسسۀ فرهنگی منطقه­ای. تهران.
اوستا. (1388). گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. مروارید. تهران.
بهار، مهرداد. (1375). پژوهشی در اساطیر ایران. پارۀ نخست و دویم. آگه. تهران.
تفضلی، احمد (به کوشش). (1391). مینوی خرد. توس. تهران.
جاماسب جی (به کوشش). (1391). متن­های پهلوی. نشر علمی. تهران.
جوکار، منوچهر و شیما فاضلی. (1393). «بررسی شباهت برخی اندیشه­های سعدی و باورهای زروانی با تأکید بر مینوی خرد». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی. س 10. ش 37. ص 67-35.
حسنی رازی، سید مرتضی بن داعی. (1313). تبصرة العوام فی معرفة مقالات الانام. به تصحیح عباس اقبال. اساطیر. تهران.
حلبی، علی­اصغر. (1386). تاریخ فلسفه در ایران و جهان اسلامی. اساطیر. تهران.
 خواجه­گیری، طاهره، خراسانی، فهیمه. (1394). «بررسی نقش سه عارف خطه قومس در حفظ و استمرار اندیشۀ حکمت خسروانی و حکمت اشراق». مطالعات عرفانی دانشکدۀ ادبیات و زبان­های خارجی کاشان. ش 22. صص 65- 88.
دهباشی، مهدی، مرباقری فرد، سیدعلی­اصغر. (1384). تاریخ تصوف. سمت. تهران.
دیاکونوف، ایگور میخائیلویچ. (1357). تاریخ ماد. ترجمۀ کریم کشاورز. پیام. تهران.
رجبی، پرویز. (1360). «آذر و آذرگان». چیستا. ش 7. صص 447- 472.
رضانژاد (نوشین)، غلامحسین. (1360). «تجدید حکمت اشراق و تأسیس آن از مبانی فلسفه و آیین پارسیان». چیستا. ش 6. صص 684- 698.
رضایی، مریم (به کوشش). (1393). دینکرد چهارم. علمی. تهران.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1386). جستجو در تصوف ایران. امیرکبیر. تهران.
 سهروردی، شهاب­الدین. (1380). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. تصحیح هانری کربن. سید حسین نصر. پژوهشگاه علوم انسانی. تهران.
 شایگان، داریوش. (1371). هانری کربن آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی. ترجمۀ محمدباقر پرهام. آگاه. تهران.
 شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1385). دفتر روشنایی از میراث عرفانی بایزید بسطامی. سخن. تهران.
شهرزوری، شمس­الدین محمد بن محمود. (1365). نزهة الارواح و روضة الارواح. ترجمۀ مقصودعلی تبریزی. شرکت علمی و فرهنگی. تهران.
شهرستانی، ابوالفتح. (1335). الملل و النحل. ترجمۀ افضل­الدین ترکه اصفهانی. تصحیح محمدرضا جلالی نائینی. چاپخانۀ تابان. تهران.
صائینی، محمدحسین و همکاران. (1393). «سلوک طوایف در عرفان با رویکرد به مرصادالعباد نجم رازی». فصلنامۀ عرفان اسلامی. س 11. ش 42. صص 89- 109.
صفری، جهانگیر و ابراهیم ظاهری عبده­وند. (1389). «پیوند سیاست با عرفان در مرصادالعباد نجم رازی». مطالعات عرفانی دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه کاشان. ش 12. صص 99- 120.
عامری، زهرا و مهین پناهی. (1394). «بازتاب آینه در عرفان و اسطوره با تکیه بر بندهشن و مرصادالعباد». ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا. ش 23. صص 143- 174.
عطار، فریدالدین. (1374). تذکرة الاولیاء. کتابخانۀ منوچهری. تهران.
غلامرضایی، محمد و لیلا حر. (1393). «مرصادالعباد انحرافی در سنت متون صوفیانه». مجلۀ مطالعات انتقادی ادبیات. س 1. ش 2. صص 1- 9.
عین­القضات همدانی. (1341). تمهیدات. با مقدمه و تصحیح و تعلیق عفیف عسیران. دانشگاه تهران. تهران.
فرنبغ دادگی. (1390). بندهشن. گزارنده مهرداد بهار. توس. تهران.
قشیری، ابوالقاسم. (1391). الرسالة القشیریة. شرح احوال تحلیل آثار. تصحیح و تعلیق سیدعلی­اصغر میرباقری­فرد و زهره نجفی. سخن. تهران.
کاشانی، عزالدین. (1372). مصباح­الهدایة. تصحیح و مقدمۀ جلال­الدین همایی. علمی و فرهنگی. تهران.
کربن، هانری. (1382). تاریخ فلسفۀ اسلامی. ترجمۀ اسدالله مبشری. مرکز. تهران.
کربن، هانری . (1394). چشم­اندازهای معنوی و فلسفی اسلام ایرانی. ترجمۀ انشاءالله رحمتی. سوفیا. تهران.
کربن، هانری . (1382). روابط حکمت اشراق و فلسفه ایران باستان. ترجمۀ روح بخشان. اساطیر. تهران.
کریستین­سن، آرتور. (1393). ایران در زمان ساسانیان. ترجمۀ رشید یاسمی. صدای معاصر. تهران.
کریستین­سن، آرتور . (1386). نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایرانیان. ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار و احمد تفضلی. سرچشمه. تهران.
کریمان، حسین. (1349). ری باستان. ج دوم. انجمن ملی ایران. تهران.
کوپریلی، محمدفؤاد. (1385). صوفیان نخستین در ادبیات ترک. ترجمۀ توفیق سبحانی. انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. تهران.
گراهام، تری. (1384). «ابوسعید بن ابی­الخیر و مکتب خراسان». میراث تصوف. ویراستۀ لئونارد لویزن. ترجمۀ مجدالدین کیوانی. مرکز. تهران.
گیمن، دوشن. (1375). دین ایران باستان. ترجمۀ رؤیا منجم. فکر روز. تهران.
لندلت، هرمان. (1384). «پژوهشی در باب معنویت ایرانی». مجموعه مقالات هرمان لندلت. ترجمۀ زینب سادات ابطحی. انجمن ایران­شناسی فرانسه در تهران و مرکز نشر دانشگاهی. تهران.
لویزن، لئونارد. (1384). «اسلام ایرانی و تصوف ایرانی­وار». میراث تصوف. ویراستۀ لئونارد لویزن. ترجمۀ مجدالدین کیوانی. مرکز. تهران.
مسعودی، علی. (1390). مروج­الذهب. مترجم ابوالقاسم پاینده. علمی و فرهنگی. تهران.
معین، محمد. (1388). مزدیسنا و ادب پارسی. دانشگاه تهران. تهران.
مقدسی، محمد. (1361). احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. ترجمۀ علینقی منزوی. شرکت مؤلفان و مترجمان ایران. تهران.
موحدی، محمدرضا. (1380). «نجم‌الدین رازی و تفسیر عرفانی قرآن». مجلۀ بینات. س 8. ش 2. صص 36- 55.
مهاجری­زاده، غزال. (1394). «ساختار هرمسی در عرفان ایران». مطالعات عرفانی دانشکدۀ ادبیات و زبان­های خارجی کاشان. ش 21. صص 181- 214.
مهرین، مهرداد. (1362). دین بهی. نشر فروهر. تهران.
میرفخرایی، مهشید (به کوشش). (1367). روایت پهلوی. مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی. تهران.
 نادری، سیامک. (1390). «شباهت اساطیر گنوستیک و مانویان با مرصادالعباد نجم­الدین رازی». پژوهشنامۀ فرهنگ و ادب. س 7. ش 11. صص 105- 140.
نجم­الدین رازی. (1352). رسالۀ عشق و عقل. به اهتمام و تصحیح تقی تفضلی. بنگاه ترجمه و نشر کتاب. تهران.
نجم­الدین رازی . (1365). مرصادالعباد. به اهتمام محمدامین ریاحی. علمی و فرهنگی. تهران.
نجم­الدین رازی. (1381). مرموزات اسدی در مزمورات داودی. مقدمه، تصحیح و تعلیقات شفیعی کدکنی. سخن. تهران.
نصر، سیدحسین. (1384). «ظهور و تحول تصوف ایرانی». در میراث تصوف. ویراستۀ لئونارد لویزن. ترجمۀ مجدالدین کیوانی. مرکز. تهران.
واردی، زرین­تاج و نجمه دانائیان. (1390). «سیر تحول و کارکرد ادبی عنصر نور». مجلۀ ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا. ش 4. صص 159- 195.
 وکیلی، هادی و انسیه­سادات شریف­حسینی. (1391). «پیوستگی‌های تصوف و تسنن در خراسان سده‌های سوم تا ششم هجری». پژوهشنامۀ تاریخ اسلام. س 2. ش 7. صص 123- 136.