نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

سیر و سلوک را می‌توان مهمترین رکن عرفان و وجه ممیزۀ آن از دیگر نظامهای معرفتی دانست. بر این اساس این موضوع همواره در کانون توجه اهل عرفان و تصوف قرار داشته است و به همین دلیل بخش معظمی از متون عرفانی به تبیین چگونگی سیر و سلوک اختصاص یافته است.
وجود طرحهای متنوع و متعدد در باب مراحل و منازل سلوک نشان‌دهندۀ وجود سنتها، مشربها، نظامهای تربیتی و تجارب عرفانی گوناگون در عرفان اسلامی است بنابراین بررسی و تحلیل مبانی نظری و بنیانهای فکری عرفا دربارۀ سیر استکمالی نقش بسیار مهمی در شناخت موضوعات مذکور دارد.
عزیزبن محمد نسفی به عنوان عارفی مبتکر و نوآور در باب موضوعات خداشناختی، هستی‌شناختی و انسان‌شناختی، دیدگاههای مهمی دربارۀ سیر و سلوک بیان کرده است. این مقاله، دیدگاههای مذکور را بررسی و تحلیل کرده و از خلال آنها بنیانهای فکری نسفی در باب سیر استکمالی را تبیین ساخته است.
گرچه نسفی طرحهای متعددی از سلوک به دست داده است امّا بنیان همۀ این طرحها بر دو رکن استوار است: 1. توجه به درون سالک؛ 2. توجه به بیرون سالک. علاوه بر آن در طرحهایی که وی ارائه کرده است «به فعل رساندن بالقوه‌ها» برای رسیدن به کمال اهمیت ویژه‌ای دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Nasafi's view of mystic's journey

نویسنده [English]

  • Ehsan Reisi

Assistant Professor of Persian Language and Literature, Isfahan University, Isfahan, Iran

چکیده [English]

The journey can be considered as the most important element of mysticism and its distinguishing factor against all other wisdom systems. Accordingly, this issue has always been at the focus of attention among mystic people, and therefore, a large part of mystical texts has been dedicated to explaining how the journey is.
The existence of various plans for stages and habitations of the journey indicates the presence of traditions, schools, educational systems and various mystical experiences in Islamic mysticism. Thus, the analysis of the theoretical and intellectual foundations of the mystics on the perfection course plays a very important role in understanding these topics.
Aziz ibn Muhammad Nasafi, as a creative and innovative mystic in theological, ontological and anthropological matters, has provided significant standpoints about the journey. In this article, we review and analyze the mentioned standpoints and clarify Nasafi's intellectual foundation on the journey of perfection.
Although Nasafi has provided several plans for the journey, the foundation of all these plans is based on two pillars: 1. Attention to the seeker's inside; 2. Attention to the seeker's outside. In addition, "changing the potentials into actions" is of particular importance to achieve perfection in the plans he has presented.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Mysticism
  • Perfection Course
  • The Journey
  • The Way
  • Aziz Nasafi

 

-        انصاری، خواجه عبدالله. (1377). مجموعه رسائل فارسی. تصحیح و مقابلۀ محمدسرور مولایی. توس. تهران.
-        ــــــــــــــــــــ . (1417ق). منازل­السائرین. اعداد و تقدیم علی شیروانی. دارالعلم.‌ قم.
-        دهباشی، مهدی و سیدعلی‌اصغر میرباقری­فرد. (1386). تاریخ تصوف. ج اول. سمت. تهران.
-        رئیسی، احسان. (1394). «طرح سلوک در مصیبت‌نامة عطار». مجموعه­مقالات همایش بین‌المللی بررسی منظومة فکری و آثار عطار نیشابوری، دانشگاه اصفهان و دانشگاه مطالعات خارجی توکیو. اصفهان. صص 61- 81.
-        رئیسی، احسان، میرباقری‌فرد، سیدعلی‌اصغر، محمدی فشارکی، محسن و حسین آقاحسینی. (1392). «هستی و مراتب آن از دیدگاه عزیز نسفی». ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا (س). سال پنجم. ش 8. صص 93- 120.
-        سلمی، ابوعبدالرحمن. (1369). مجموعۀ آثار. گردآوری نصرالله پورجوادی. نشر دانشگاهی. تهران.
-        سیدان، الهام. (1393). «مبانی نظری مراحل سیر و سلوک در مشرب الارواح روزبهان بقلی». ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا (س). سال ششم، ش 11. صص 123- 152.
-        شریفی، احمدحسین. (1392). «چرایی اختلاف عارفان در تعداد و ترتیب مقامات سلوکی». حکمت عرفانی، سال دوم، ش 5، صص 37- 48.
-        عطار نیشابوری، فریدالدین. (1385). منطق‌الطیر. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. سخن. تهران.
-        عین­القضات همدانی. (1340). زبدةالحقایق (تمهیدات). تقدیم و تحقیق عفیف عسیران. دانشگاه تهران. تهران.
-        غزالی، احمد بن محمد. (1376). مجموعۀ آثار فارسی احمد غزالی. تحقیق و تصحیح احمد مجاهد. دانشگاه تهران. تهران.
-        کمپانی زارع، مهدی. (1391). «ملاحظاتی انتقادی در باب کتاب عرفان عملی». کتاب ماه فلسفه. ش 56. صص 12- 20.
-        مستملی بخاری، اسماعیل. (1363). شرح التعرف لمذهب التصوف. تصحیح محمد روشن. اساطیر. تهران.
-        مولوی، جلال‌الدین محمد. (1390). مثنوی معنوی. تصحیح رینولد ا. نیکلسون. چ پنجم. هرمس. تهران.
-        میرباقری­فرد، سیدعلی‌اصغر. (1389). «عرفان عملی و نظری یا سنت اول و دوم عرفانی؟ (تأملی در مبانی تصوف و عرفان اسلامی)». پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا). صص 65- 88.
-        میبدی، ابوالفضل رشیدالدین. (1371). کشف­الأسرار و عدةالأبرار. به سعی و اهتمام علی‌اصغر حکمت. امیرکبیر. تهران.
-        نسفی. عزیزالدین بن محمد. (1352). مقصد اقصی (به انضمام اشعةاللمعات جامی و چند کتاب عرفانی دیگر). تصحیح و مقابلة حامد ربانی. گنجینه. تهران.
-        ــــــــــــــــــــــــــ . (1386). مجموعه رسائل مشهور به الانسان الکامل. تصحیح ماریژان موله. طهوری. تهران.
-        ــــــــــــــــــــــــــ . (1391الف). بیان التنزیل. شرح احوال، تحلیل آثار، تصحیح و تعلیق سیدعلی‌اصغر میرباقری‌فرد. سخن. تهران.
-        ــــــــــــــــــــــــــ . (1391ب). کــشف­الــحقایق. تصــحیح ســیدعلی‌اصــغر میرباقری‌فرد. تهران: سخن.
-        نویا، پل. (1373). تفسیر قرآنی و زبان عرفانی. ترجمة اسماعیل سعادت. مرکز نشر دانشگاهی. تهران.
-        هجویری، ابوالحسن علی. (1375). کشف‌المحجوب. تصحیح والنتین ژوکوفسکی. طهوری. تهران.
-        یثربی، یحیی. (1389). عرفان عملی، بوستان کتاب. قم.
-        Reisi, E., Mirbaqerifard, S. A., Mohammadi Fesharaki, M. and Aqahusaini, H. (2013). Journey and Progression in the View of Aziz Nasafi, International Research Journal of Applied and Basic Sciences.