نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد، یزد، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد، یزد، ایران

چکیده

چکیده:
ملا محمد فضولی بغدادی، (890-963 ه.ق) شاعری است که به سه زبان فارسی، عربی و ترکی آثاری به نظم و نثر دارد. یکی از آثار او به نثر فارسی، «سفرنامة روح» است که به «حسن و عشق» و «صحت و مرض» نیز مشهور است. این اثر داستان ورود روح به بدن، ازدواج او با مزاج و سیر و سفر او در سرزمین بدن است.
بیدل دهلوی شاعر بزرگ سبک هندی، (1054-1133ه.ق) نیز در مثنوی خود به نام «طلسم حیرت» بعد از مقدماتی در تحمید و بیان منشأ آفرینش و اظهار عجز در برابر ذات متعال و نعت رسول اکرم، داستانی از شاه روح می‌گوید که از مقام اطلاق به سیر ناسوت می‌آید و به جسم وارد می‌شود و مراحلی را در این منزلگاه طی می‌کند. در این مقاله با معرفی فضولی و بیان زمینه‌های مشترک و مساعد برای آشنایی بیدل با وی و آثارش بویژه «سفرنامة روح»، امکان استفادة بیدل از این اثر را در سرودن طلسم حیرت، مطرح می-کنیم. سپس به بررسی ساختار و عناصر و مقایسة این دو اثر و میزان شباهت آنها می‌پردازیم.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The compare Telesm-e Hayrat by Bidel and Safar-nāma-ye Rūḥ by Fuzuli

نویسندگان [English]

  • Rafat Sadat Saafi 1
  • Mohammad-Reza Najjarian 2
  • Mohammad-Kazem Kahdouey 2

1 PhD student of Persian Language and Literature, Yazd University, Yazd, Iran

2 Associate Professor of Persian Language and Literature, Yazd University, Yazd, Iran.

چکیده [English]

Abstract
Mulla-Mohammad Fuzuli-Baghdadi (890 - 963 AH) is a poet who has a poem and prose literature works in three Persians, Arabic, and Turkish languages. One of his works in Persian prose is “Safar-nāma-ye Rūḥ” which is popular as “Hosn o Eshgh” and “Sehhat o Maraz”. This work is a story of entering sprit into the body, and its conjoining with temperament and its journey at body territory.
Bidel Dehlavi, the great poet of Indian style (sabk-e hendi), (1054 -1133 AH) also in his Matnawi by the name of “Telesm-e Hayrat” after preliminary God worship and stating the origin of creation and expressing inability against God and praising Islam prophet, tells a story of sprit king who comes to physical world excursion from the spiritual world and enters in the body and go through some stages in this settlement. In this article by introducing Fuzuli and stating common and suitable grounds for the acquaintance of Bidel with him and his works specially Safar-nāma-ye Rūḥ we propose the possibility of using this work at composing Telesm-e Hayrat by Bidel. Then we investigate the structure and elements of these works and compare the scale of their familiarities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bidel Dehlavi
  • Mulla-Mohammad Fuzuli-Baghdadi
  • Telesm-e Hayrat
  • Safar-nāma-ye Rūḥ
  • Symbolic Allegory
- آرزو، عبدالغفور. (1387). در خانة آفتاب. سورة مهر. تهران.
- ابن­عربی، محیی‌الدین. (1387). جهان، انسان شد و انسان جهانی (التدبیرات الالهیه فی اصلاح مملکه الانسانیه)، ترجمۀ قاسم انصاری. نشر علم. تهران.
- انصاری، نورالحسن. (1363). بحثی در احوال و آثار بیدل. ترجمة میرحسین شاه، پوهاند، پوهنجی زبان و ادبیات، کابل.
- بیدل دهلوی، عبدالقادر. (1386). آوازهای بیدل. به تصحیح اکبر بهداروند. نگاه. تهران.
- ــــــــــــــــــــ . (1376). کلیات بیدل. به تصحیح اکبر بهداروند و پرویز عباسی داکانی. ج 3. الهام. تهران.
- پورجوادی، نصرالله. (1380). «مونس العشاق سهروردی و تأثیر آن در ادبیات فارسی». نشر دانش. س 18. ش 2، صص 6- 16.
- پورنامداریان، تقی. (1376). «غزل‌های فارسی فضولی». ایران­شناخت. ش 5. صص 24- 65.
- ــــــــــــــــ . (1364). رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. علمی و فرهنگی. تهران.
- جاکا، بچیر. (1347). «محمد فضولی بغدادی». مجلۀ دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش 65 و 66. صص 141- 166.
- جلالی پندری، یدالله. (1383). «بیدل». دایرةالمعارف بزرگ اسلام. ج 13. مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران. صص 364-368.
- جهان، اوکویوجو و جلال خسروشاهی. (1377). «تحقیقات انجام­شده دربارۀ فضولی در ترکیه». ایران­شناخت. ش 8. صص 130- 155.
- خیام­پور، عبدالرسول و یالتقایا شرف­الدین. (1329). «فضولی، محیط، زندگانی و شخصیت او»، نشریة دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، ش 17 و 18، صص 97- 110.
- رازی، امین احمد. (1378). تذکرة هفت اقلیم. تصحیح، تعلیقات و حواشی: سیدمحمدرضا طاهری، ج 1، سروش. تهران.
- سلجوقی، صلاح‌الدین. (1388). نقد بیدل. چاپ سوم، عرفان. تهران.
- شعردوست، علی­اصغر. (1374). چشمة خورشید (پژوهشی در زندگی و آثار ملامحمد فضولی). دبیرخانة کنگرة بزرگداشت حکیم محمد فضولی. تهران.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1372). شاعر آینه‌ها. آگاه. تهران.
- صفا، ذبیح‌الله. (1372). تاریخ ادبیات در ایران. ج 5. چ 6. فردوس. تهران.
- صفوی، سام میرزا. (بی­تا). تحفة سامی. تصحیح و مقابله: وحید دستگردی. کتاب­فروشی فروغی. تهران.
- عبدالغنی. (1351). احوال و آثار میرزا عبدالقادر بیدل. ترجمة میرمحمد آصف انصاری. دانشکدة ادبیات و علوم بشری. کابل.
- غنی­پور ملکشاه، احمد و عیسی امن­خانی. (1388). «فضولی بغدادی و خاقانی شروانی: دو مدعی پیشوایی سبک هندی»، پژوهشنامة علوم انسانی تاریخ ادبیات. ش 61. صص 119- 138.
- فضولی، ملامحمد. (1389). سفرنامة روح. مقدمه، تصحیح و تحشیه: حسین محمدزادۀ صدیق و شایسته ابراهیمی. تکدرخت. تهران.
- ــــــــــــــــ . (بی­تا). دیوانفارسی. به تصحیح حسیبه مازی اوغلو. دوستان. تهران.
- کی­منش، عباس. (1378). «فضولی بغدادی و تجلی عرفان در آثار فارسی او». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. ش 151. صص 21- 41.
- مجددی، غلامحسن. (1350). بیدل­شناسی. مطبعة پوهنتون. کابل.
- مشرف، مریم. (1380). زندگی و شعر محمد فضولی. روزنه. تهران.
- نخعی، شاهرخ و کریم اسدی. (1393). حکیم محمد فضولی در تحقیقات دکتر ح. م. صدیق. انتشارات تکدرخت. تهران.
- نصرآبادی، محمدطاهر. (1378). تذکره. مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محسن ناجی. اساطیر. تهران.
- هادی، نبی. (1376). عبدالقادر بیدل دهلوی. ترجمة هـ . توفیق سبحانی. قطره. تهران.
- یحیوی، عباس­علی. (1374). «سیری در شکوفه­زاران اندیشه و خیال ملامحمد فضولی»، وقف میراث جاویدان. ش 13. صص 178- 184.