1استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد
2دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
در این نوشتار بر آنیم تا طرز تلقی سنائی، عطار و مولانا، به عنوان سه نقطه عطف در تاریخ شعر عرفانی، را از مفهوم کلیدی عشق بررسی کنیم. مبنای نظری مقاله نظریه استعارههای شناختی است. ابتدا به پیشینه تحقیق پرداخته‌ایم و سپس بحث را در چهار بخش اصلی گزارش استعاره‌ها، بررسی سابقه استعاره‌ها در منابع پیش از سنائی، تحلیل شناختی استعاره‌ها و سیر تطور استعارههای مفهومی عشق از سنائی تا مولانا دنبال کنیم. این تحقیق هم میزان نوآوری و تقلید سه چهره مذکور را در استفاده یا ساختن استعارههای عشق را نشان می‌دهد و هم در عین نشان می‌دهد که مفهوم عشق به عنوان کلیدی‌ترین اصطلاح عرفان در طول تاریخ چه تغییراتی را از سر گذرانده‌است. سه چهره مذکور سه شخصیت اصلی در تاریخ شعر عرفانی هستند، عشق کلیدی‌ترین اصطلاح عرفانی است و نظریه استعارههای شناختی یا مفهومی در میان نظریات مربوط به استعاره برای تحلیل چنین متونی مناسب‌تر به نظر می‌رسد.
Transformation of metaphor of Love from Sanai to Rumi
نویسندگان [English]
S. Mahdi Zarghani1؛ Maryam Ayad2
1Professor of Persian Language and Literature Ferdowsi University of Mashhad
2PhD student of Farsi language and literature of Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]
In this paper, we are trying to scrutinize the attitudes of Sanai, Attar and Rumi, as the three milestones in the history of mystical poem, toward the critical concept of Love. The theoretical base of this article is the theory of cognitive metaphors. Firstly, we have mentioned the record of the research and then we have continued the discussion in the four sections of specifying the metaphors, examining the history of metaphors in the resources before Sanaie, analyzing the metaphors cognitively and scrutinizing the process of transformation of conceptual metaphors of love from Sanai to Rumi. This study shows the extent of innovation and imitation of these three figures in utilization or creation of love metaphors. It demonstrates, in addition, the concept of love's changes, as the most critical term of mysticism, during history. The three personages are the three notables in history of mystical poem, love is the most critical mystical term and the theory of cognitive or conceptual metaphors, between the theories about metaphors, seems to be the most suitable one for analyzing opuses like those which have been reviewed in this paper.
- اژه‌ای، محمدعلی. (1376). «نظریۀ تعاملی استعاره». مجلۀ علوم انسانی دانشگاه اصفهان. جلد 8 (1 و 2). تابستان. صص 1- 14.
- اصفهانی، حافظ ابونعیم. (1967). حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء. دارالکتب العلمیه. بیروت.
- افلاکی عارفی، شمسالدین احمد. (1961). مناقبالعارفین. تصحیح و حواشی و تحقیق تحسین یازیجی. انجمن تاریخ ترک. آنقره.
- انصاری، خواجه عبدالله. (2007). منازل السائرین. تحقیق، ضبط و تعلیق احمد عبدالرحیم السایح و توفیق علی وهبه. المکتبة الثقافة الدینیة. القاهره.
- اولیایی، کوثر. (1390). بازتاب جنگ هشتساله در خاطرات زنان ایرانی در دورۀ پساجنگ بر مبنای رویکرد شناختی لیکاف. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشکدۀ ادبیات، زبان‌ها و تاریخ دانشگاه الزهرا (س). تهران.
- بقلی شیرازی، روزبهان بن ابی نصر. (1337). عبهرالعاشقین. تصحیح و مقدمه فرانسوی و فارسی هانری کربن و محمد معین. انستیتو ایران و فرانسه. تهران.
- بهنام، مینا. (1389). «استعارۀ مفهومی نور در دیوان شمس». فصلنامۀنقد ادبی. سال 3. ش 10. تابستان. صص 91- 114.
- جام نامقی، شیخ احمد (ژندهپیل). (1368). انیسالتائبین. تصحیح و و توضیح علی فاضل. تونس. تهران.
- حسندخت فیروز، سیما. (1388). «بررسی استعاره از دیدگاه شناختی در اشعار فروغ فرخزاد». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس. تهران.
- حلاج، ابی المغیث الحسین بن منصور. (2007). دیوانالحلاج و یلیه کتاب الطواسین. حققه بولس نویا الیسوعی. الطبعةالثالثة. منشورات الجمل. بغداد.
- خدادادی، زهرا. (1390). «بررسی استعارههای مفهومی در عبهرالعاشقین». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه فردوسی مشهد. مشهد.
- خرگوشی نیشابوری، ابو سعد عبدالملک بن محمد. (2006). تهذیبالاسرار فی اصول التصوف. تحقیق و الحواشی امام سید محمد علی. دارالکتب العلمیه. بیروت.
- دیلمی، ابوالحسن محمد بن علی. (1962). عطفالالف المألوف علی اللام المعطوف. حققه و قدمه ج.ک. فادیه. مطبعة العلمی الفرنسی للآثار الشرقیة. القاهره.
- راکعی، فاطمه. (1388). «نگاهی نو به استعاره (تحلیل استعاره در شعر قیصر امین‌پور)». فصلنامۀپژوهشهای ادبی. سال 7. ش 26. زمستان. صص 77- 99.
- زرقانی، سید مهدی. (1389). «سابقة برخی مضامین حدیقه سنایی در منابع نزدیک به وی». جستارهای ادبی. ش 168. صص 147- 171.
- زرین‌فکر، مژگان. (1392). تحلیل استعارههای رویشی در معارف بهاءولد. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه فردوسی مشهد. مشهد.
- سجودی، فرزان و زهرا قنبری. (1391). «بررسی معناشناختی استعارۀ زمان در داستان‌های کودک به زبان فارسی (گروه‌های سنی الف، ب و ج)». فصلنامۀنقد ادبی. سال 5. ش 19. پاییز. صص 135- 156.
- سراج طوسی، ابی نصر عبدالله بن علی. (1914). اللمع فی التصوف. تصحیح رینولد نیکلسون. بریل. لیدن.
- سلمی، ابوعبدالرحمان. (1369). مجموعة آثار ابو عبدالرحمان سلمی. گردآوری نصرالله پورجوادی. مرکز نشر دانشگاهی. تهران.
- سنایی غزنوی، ابوالمجدود ابن آدم. (1386). غزل های حکیم سنایی غزنوی. تصحیح یدالله جلالی پندری. علمی و فرهنگی. تهران.
- شریفی، شهلا و زهرا حامدی شیروان. (1389). «بررسی استعاره در ادبیات کودک و نوجوان در چارچوب زبان‌شناسی شناختی». دوفصلنامۀتفکر و کودک. سال 1. ش 2. پاییز و زمستان. صص 39- 63.
- ضیائی، انور. (1389). «تقابل عقل و عشق در مثنوی مولانا و حدیقۀ سنایی». فصلنامۀاندیشههای ادبی. سال 2. ش 4. تابستان. صص 119- 140.
- عبادی، قطبالدین ابوالمظفر منصور بن اردشیر. (1368). صوفینامه، التصفیه فی احوال المتصوفه. تصحیح غلامسحین یوسفی. علمی. تهران.
- عراقی، فخرالدین. (1353). رسالة لمعات و رسالة اصطلاحات فخرالدین ابراهیم عراقی. به سعی جواد نوربخش. فردوسی. تهران.
- عرفانی، نرجس. (1385). تقابل عقل و عشق در ادب فارسی قرن 6 و 7، عطار و مولوی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی مشهد. مشهد.
- عطار نیشابوری، فریدالدین محمد. (1386)، تذکرة الاولیاء. بررسی و تصحیح محمد استعلامی. زوار. تهران.
- عطار نیشابوری، فریدالدین محمد .(1345). دیوان عطار. تصحیح تقی تفضلی. بنگاه ترجمه و نشر کتاب. تهران.
- غزالی، ابوحامد محمد بن محمد. (2004). إحیاء علومالدین. هیأته لتحقیق بدار الوعی العربی. حلب. دار صادر. بیروت.
- قوام، ابوالقاسم و زهره هاشمی. (1391). «امید و ناامیدی در بوف کور: تحلیلِ مفاهیم انتزاعی بوف کور براساس نظریۀ استعارۀ مفهومی». فصلنامۀنقد ادبی. سال 5. ش 20. زمستان. صص 143- 170.
- کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه، گلفام، ارسلان و سیما حسندخت فیروز. (1388). «استعارۀ زمان در شعر فروغ فرخزاد از دیدگاه زبان‌شناسی شناختی». فصلنامۀنقد ادبی. سال 2. ش 7. پاییز. صص 121- 136.
- گلفام، ارسلان و یوسفی‌راد، فاطمه. (1381). «زبان‌شناسی شناختی و استعاره». تازه‌های علوم شناختی. سال 4. ش 3 (مسلسل 15). صص 59- 64.
- مستملی بخاری، ابوابراهیم اسماعیل بن محمد. (1366). شرح التعرف لمذهب التصوف. مقدمه، تصحیح و تحشیة محمد روشن. 4 جلد. اساطیر. تهران.
- مکی، ابوطالب. (2009). قوتالقلوب فی معاملة المحبوب و وصف الطریق المرید الی مقام التوحید. دار الکتب العلمیه. بیروت.
- مولوی، جلال‌الدین محمد. (1363). کلیات شمس یا دیوان کبیر: مشتمل بر قصائد و غزلیات و مقطعات فارسی و عربی و ترجیعات و ملمعات. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. چاپ سوم. 10 جلد. امیرکبیر. تهران.
- نوری، ابوالحسین. (1368). مقاماتالقلوب، تصحیح پل نویا. ترجمة علیرضا ذکاوتی قراگوزلو. معارف. سال 6. ش 16 و 17. صص 119ـ81
- هاشمی، زهره. (1392الف). «زنجیره‌های استعاری «محبت» در تصوف (بررسی دیدگاه صوفیه دربارۀ محبت از قرن دوم تا ششم هجری بر بنیاد نظریۀ استعارۀ مفهومی)». فصلنامۀنقد ادبی. سال 6. ش 22. تابستان. صص 29- 48.
- هاشمی، زهره. (1392ب). «مفهوم ناکجاآباد در دو رسالۀ سهروردی براساس نظریۀ استعارۀ شناختی». فصلنامۀجستارهای زبانی. دورۀ چهارم. ش 3 (پیاپی 15). پاییز. صص 237- 260.
- هاشمی، زهره. (1392ج). بررسی نظام‌های استعاری عشق در پنج متن عرفانی براساس نظریۀ استعارۀ شناختی. رسالۀ دکتری. دانشگاه فردوسی مشهد. مشهد.
- هاشمی، زهره و ابوالقاسم قوام. (1392). «بررسی شخصیت و اندیشه‌های عرفانی بایزید بسطامی براساس روش استعارۀ شناختی». فصلنامۀجستارهای ادبی. سال 46. ش 182. پاییز. صص 75- 104.
- هجویری غزنوی، ابوالحسن علی بن عثمان. (1358). کشفالمحجوب. تصحیح والنتین ژوکوفسکی. مقدمة قاسم انصاری. طهوری. تهران.
- Lakoff, G. and M. Johnson. (1980). Metaphors We Live By. University of Chicago Press. Chicago.
ابتدای صفحه